Stadsentrees (gerealiseerd € 0,45 mln.)
Een stad krijgt maar één keer de kans om een eerste indruk te maken. In 2016 is daarom de leidraad Stadsentrees (RIS295374) ontwikkeld en vastgesteld. De planning is aangepast bij het Halfjaarbericht 2016 (RIS 295084). Conform de aangepaste begroting zijn in 2016 de volgende concrete maatregelen uitgevoerd om de stadsentrees te verbeteren:

• In het centrum is de Haagse Loper Fase 2 opgeleverd. Daarmee is de looproute van station Den Haag CS naar de Haagse binnenstad verder verbeterd.
• De werkzaamheden op en rond het nieuwe Anna van Buerenplein zijn afgerond. Het plein is onderdeel van de Haagse Loper. Het nieuwe plein is verfraaid met een fontein met de beeltenis van Anna van Bueren.
• De bouw is gestart van de ondergrondse fietsenstalling op het Koningin Julianaplein. Ook startten we met de ontwikkeling van  integrale ontwerpen voor het gebied tussen Den Haag Centraal en de Zuid Hollandlaan. In dat gebied vallen drie stadsentrees: het Koningin Julianaplein, de Koekamp en de A12 Malieveld. De visie wordt afgerond in 2017.
• De aanbesteding voor het busplatform van Den Haag CS loopt. Naar verwachting start de uitvoering in 2017.
• We startten met het ontwikkelen van een integraal ontwerp voor het doortrekken van de Haagse Loper richting de Theresiastraat en de overkapping van de Utrechtsebaan. Dit ontwerp maakt onderdeel uit van een grotere gebiedsvisie voor Centraal Station Oost. Naar verwachting zal de gebiedsvisie in 2017 worden afgerond.
• Na uitvoerige samenwerking met de buurt is het Programma van Eisen vastgesteld voor de Loper Oude Centrum (RIS 294869) en is gestart met het voorlopig ontwerp.
• De voorbereidende werkzaamheden voor de stadsentree Hollands Spoor zijn nagenoeg klaar. Het voorlopig ontwerp wordt afgerond in 2017.
• Voor de stadsentree Scheveningen is als onderdeel van de besluitvorming over het voorlopig ontwerp voor de Midden- en Noord Boulevard (RIS 295697) besloten de Zwolsestraat te verbeteren door toevoeging van o.a. een ongelijkvloerse kruising met de Gevers Deynootweg.

Ook maakten we een start om de projecten stadsentrees en Smart Cities te koppelen. Bovendien startten we in 2016 samen met de Erasmusuniversiteit een onderzoek naar de relatie tussen citybranding en stadsentrees. Dit onderzoek wordt afgerond in 2017.

De Kust Gezond: Scheveningen Bad (gerealiseerd € 2,4 mln.)
Als onderdeel van de ‘Agenda voor Scheveningen Bad: De Kust Gezond’ is de gemeente begonnen met het opknappen van de buitenruimte van Scheveningen Bad, één van de economische kerngebieden. De planning is aangepast bij Halfjaarbericht 2016 (RIS 295084). In 2016 is een aantal concrete maatregelen uitgevoerd om de buitenruimte in Scheveningen Bad te verbeteren.

In januari 2016 is het uitvoeringsprogramma ‘De Kust Gezond’ (RIS 290042) vastgesteld. In eerste instantie ligt de focus op de boulevard en omgeving, de Gevers Deynootweg, het Palaceplein en de toegangswegen naar Scheveningen Bad.

Het college wil met deze gerichte investeringen particuliere investeringen in Scheveningen aanmoedigen en aanjagen. Dit heeft succes: zo is de Pier heropend en het stalen eiland ontmanteld. Nieuw in 2016 is het reuzenrad, als blikvanger aan het einde van de Pier. Op dit moment zitten diverse particuliere initiatieven in de pijplijn, waaronder het vernieuwen van vastgoed aan de Noordelijke Boulevard (plan Hommerson).

In december 2016 stelde de raad het voorlopig ontwerp (VO) vast voor de Midden- en Noord Boulevard (RIS 295697). Dit ontwerp is gemaakt met de door het college aangestelde werkgroep De Kust Gezond (RIS292847) en in samenspraak met een groot aantal direct belanghebbenden, zoals de Pier, de vereniging van strandpaviljoenhouders, het Kurhaus en de verenigingen van eigenaren van direct omliggende complexen. De uitvoering start in augustus 2018. Ook viel het besluit voor de aanleg van een ongelijkvloerse kruising Zwolsestraat/Gevers Deynootweg. De ontwerpfase daarvan is direct gestart.

De werkzaamheden voor de herinrichting van de buitenruimte van het Palaceplein (RIS 287219) zijn afgerond volgens de planning. Het plein is groener gemaakt en heeft duinelementen gekregen. Zo is het een aangenamere verblijfsplek. In het deelproject Lijn 9 Werk met werk (RIS 294189) wordt de inrichting langs tramlijn 9 tussen het Circusplein, de Gevers Deynootweg en het Zwarte Pad op Hofstadkwaliteit gebracht. In 2016 startten we volgens plan met de uitvoering van de werkzaamheden. Tot slot is het ontwerp voor de herinrichting van Seinpostduin afgerond conform de planning (RIS 294489) en zijn de werkzaamheden voorbereid

Binckhorst Buitenruimte (gerealiseerd € 0,45 mln.)
Met de aanleg van de Rotterdamsebaan wordt de Binckhorst beter bereikbaar. Dit biedt perspectief voor de verdere ontwikkeling van het gebied. Voor nieuwe bedrijven en bewoners wordt het aantrekkelijker om zich in het gebied te vestigen. De aanpak van de buitenruimte draagt hieraan bij.
De planning is aangepast bij het halfjaarbericht 2016 (RIS295084). In 2016 is de openbare ruimte in de Binckhorst op een aantal punten verbeterd. In 2016 zijn voorlopige ontwerpen vastgesteld voor de kades in de Binckhorsthaven en de directe omgeving. Het voorlopig ontwerp voor de Poolsterhaven volgde in januari 2017. Daarnaast zijn twee projectdocumenten vastgesteld, voor de Trekvietzone en het Van Klingerenkavel (RIS 295889 en RIS 295892). Voor diverse andere projecten troffen we de voorbereidingen. We startten met het verbeteren van de onderdoorgangen aan de centrumzijde van het gebied (RIS 292845). De overige werkzaamheden vinden plaats in 2017 en verder.

Leyweg (gerealiseerd € 0,43 mln.)
In 2016 is gestart met de herinrichting van de Leyweg.De werkzaamheden verlopen volgens de planning (RIS 291422) en begroting. Na de zomer van 2017 is ook de nieuwe OV-tophalte klaar.

Oude Centrum (gerealiseerd € 0,3 mln.)
In 2016 stelde het college het programma van eisen en de bijbehorende verkeersmaatregelen in de omgeving vast voor de Loper Oude Centrum (RIS 294869). Samen met de buurt startten we het ontwerpproces. Actieve bewoners en belangenorganisaties werkten in een aantal bijeenkomsten de ontwerpprincipes uit, en de conceptontwerpen zijn verrijkt samen met de omgeving. Het voorlopig ontwerp wordt in 2017 afgerond. Daarnaast startte de gemeente met een intensief participatietraject om de leefbaarheid op straat in het Oude Centrum te verbeteren. We vroegen bewoners en ondernemers in het Oude Centrum naar hun ideeën voor een betere leefbaarheid van de buurt. Dat leverde maar liefst 202 ideeën op. Daaruit zijn 75 ideeën gekozen waarop de bewoners konden stemmen. De ideeën worden in 2017 verder uitgewerkt en uitgevoerd.

Pleinen als ontmoetingsplekken (gerealiseerd € 1,05 mln.)
De Haagse pleinen zijn belangrijke ontmoetingsplekken. Het zijn dé plekken waar Hagenaars sociale en economische verbindingen kunnen leggen. Den Haag heeft een pleinenaanpak om de mogelijkheden van onze pleinen beter te benutten. Die aanpak vormt de basis voor plannen om een groot aantal pleinen opnieuw in te richten. Bewoners en ondernemers hebben volop geparticipeerd in deze plannen. Maatregelen zijn bijvoorbeeld het toevoegen van groenstroken, het inrichten van speelplekken, het vervangen van beplanting of het aanpassen van de pleinen aan buurtactiviteiten.

In 2016 zijn het Heeswijkplein en het Kamperfoelieplein afgerond en is begonnen met de opknapbeurt voor het Anna Blamanplein. De plannen voor de overige pleinen zijn in verschillende stadia van voorbereiding:

• Kerkplein: VO vastgesteld juni 2016 (RIS 291911);
• Simon Carmiggelthof: ontwerp is afgerond, begin 2017start het werk;
• Plein Noordeinde: eind 2016 is concept VO vrijgegeven voor inspraak, uitvoering tweede helft 2017 (RIS 296016);
• Alphons Diepenbrockhof: in overleg met de winkeliersvereniging is besloten om in januari 2017 te beginnen met de uitvoering;
• Stuyvesantplein: het schetsontwerp Pleintjes Bezuidenhout is met de buurt ontwikkeld; de planning is nog afhankelijk van het uiteindelijke voorontwerp.

Grote Marktstraat (gerealiseerd € 1,63 mln. waarvan € 1,53 mln. subsidie Kansen voor West en € 0,1 mln. investeringskrediet)

In het eerste kwartaal is de hangende verlichting van de Grote Marktstraat aangebracht. Daarmee was de herinrichting afgerond. Op 31 maart is de nieuwe Grote Marktstraat feestelijk geopend. De interactie tussen voetgangers en fietsers in de vernieuwde winkelstraat loopt nog niet altijd even soepel. Daarom zullen in 2017 nog maatregelen worden genomen op de kruisingen met de Wagenstraat en de Voldersgracht (RIS 295686). Dit past binnen het project. Voor het hele project is € 14,1 mln. beschikbaar. Eind 2016 was daarvan € 12,1 mln. uitgegeven.

Zichtenburg, Kerketuinen, Dekkershoek (gerealiseerd projectresultaat € 1,23 mln.)
De herinrichting van Zichtenburg, Kerketuinen, Dekkershoek (ZKD, RIS 270674) is uitgevoerd in 2014 en 2015. De beschikbare budgetten zijn die twee jaar maximaal ingezet. Met de afwikkeling van het project valt het positieve projectresultaat vrij in 2016.

Toelichting financieel resultaat product Ontwikkeling Buitenruimte                        € 0,66 mln. V/I

Project herinrichting Zichtenburg, Kerketuinen, Dekkershoek € 1,23 mln. V/I
Op dit project behaalde de gemeente een incidenteel projectvoordeel van € 1,23 mln.

Voorbereidingskosten Entrée Hollands Spoor € 0,5 mln. N/I
De voorbereidingskosten van de Entrée Hollands Spoor stonden begroot in 2017, maar zijn voor
een groot deel gerealiseerd in 2016 (€ 0,5 mln.).

Overige € 0,07 N/I
Diverse overige verschillen.

Straatreiniging

De basis voor het schoonhouden van de stad is het Uitvoeringsplan Schone Stad 2015-2020 (RIS 287720). Het Haags Veegbedrijf (HVB), het Haags Werkbedrijf en Omnigroen werken samen onder regie van het HVB in 54 buurtserviceteams. Deze teams vegen de straten, legen afvalbakken en verwijderen onkruid op straten en trottoirs. Een aparte onkruidploeg maakte in 2016 een reguliere onkruidronde in alle stadsdelen.

Begin 2015 trad de Participatiewet in werking. Als gevolg hiervan zijn de 400 leerwerkbanen bij het Haags Werkbedrijf vervangen door circa 260 vegers in dienst bij de gemeente. Het bleek een flinke opgave om de buurtserviceteams in 2016 te organiseren met minder en andere vegers. Omdat niet alle straatvegers tegelijk zijn begonnen, was een optimale bezetting niet altijd mogelijk. Inmiddels zijn in het kader van deze banenafspraak 245 vegers in dienst getreden bij de gemeente, van wie 156 met een vast contract.

In 2016 scoorde de gemeente gemiddeld een 7,7 voor de schoonheidsgraad van de stad. Dit cijfer is samengesteld uit drie deelcijfers, namelijk een 8,4 voor grof zwerfvuil (onder andere blikjes en flesjes), een 6,7 voor fijn zwerfafval (onder andere peuken en kleine papiertjes) en een 8,0 voor veegvuil (bijvoorbeeld zand). Vooral het fijn zwerfafval, dat met knijpers lastig is te verwijderen, drukt het rapportcijfer. Daarom zetten we in 2017 extra in op het verwijderen van fijn zwerfafval.

Niet alleen vegen is bepalend voor het schoonhouden van de stad; ook communicatie, participatie, educatie en handhaving zijn belangrijk. Daarom werken alle betrokken partijen samen om Den Haag schoon te houden.

Toelichting financieel resultaat product Straatreiniging                            € 0,09 mln. N/I

Aanschaf nieuwe werkkleding vegers € 0,29 mln. N/I
In 2016 schafte de gemeente extra werkkleding aan. Alle vegers van de buurtserviceteams dragen nu dezelfde kleding.

Extra baten Straatreiniging € 0,14 mln. V/I
Deze baten komen voort uit de Raamovereenkomst Verpakkingen. De extra baten zijn vooruit ontvangen bedragen uit de jaren 2013-1015 die in 2016 zijn aangewend om zwerfafval te verwijderen.

Overig € 0,06 V/I

Afvalverwijdering

Eind 2015 stelden we het Huishoudelijk Afvalplan 2016-2020 (HAP) vast. De uitvoering startte in 2016. Bij de uitwerking hebben we prioriteit gegeven aan:

• maatregelen die op korte termijn en met weinig voorbereiding kunnen worden uitgevoerd, zoals het inzamelen van drankkartons, het beschikbaar stellen van minicontainers voor papier en de start van de pilot Schoon belonen.
• maatregelen die een relatief lange voorbereidingstijd vergen omdat ze een substantieel effect hebben op de infrastructuur en/of logistiek van de afvalinzameling. Te denken valt aan het afwisselend huis-aan-huis inzamelen van plastic, blikjes en drankkartons en het inventariseren van mogelijkheden voor afvalsorteerstraatjes.

Ook is een communicatieplan gemaakt voor het HAP, dat het accent legt op gedragsbeïnvloeding. Per maatregel doen we aan communicatie op maat.

Afvalbrengstation Uitenhagestraat:
In 2016 is het nieuwe duurzaam afvalbrengstation aan de Uitenhagestraat opgeleverd. In dit duurzame gebouw, geopend in januari 2017, kunnen Hagenaars terecht met hun afval en grof vuil. Het afvalbrengstation aan de Vissershavenstraat is gesloten waardoor de overlast voor de buurt is afgenomen.

Oorspronkelijk was voor het nieuwe afvalbrengstation € 6 mln. begroot. Daarvan zou € 5 mln. worden besteed in 2016. In 2015 en 2016 is in totaal € 4,1 mln. uitgegeven. Naar verwachting komt de eindafrekening circa € 0,6 mln. lager uit vanwege een aanbestedingsvoordeel. Hierdoor worden vanaf 2017 lagere kapitaallasten doorberekend aan de afvalstoffenheffing.

5.000 ORAC’s in de stad
In totaal is € 49,1 mln. beschikbaar voor het gehele ORAC-programma (eerste tot en met vierde programma), inclusief Leidschenveen-Ypenburg. Eind 2016 was hiervan € 37,4 mln. besteed, waarvan
€ 4,9 mln. in 2016. Daarvan was € 1,9 mln. voor de ORAC-bakken zelf (begroot was € 3,1 mln.). De resterende voorbereidingskosten van € 3 mln. zijn direct ten laste gebracht van de voorziening Afvalstoffenheffing (zie Verloop Financiële cijfers).

Binnen de vier programma’s voor ORAC is de afgelopen jaren hard gewerkt om een groot deel van Den Haag over te laten gaan op afvalinzameling middels ORAC’s. In april 2016 is een mijlpaal bereikt door de plaatsing van de 5.000-ste ORAC. In 2016 zouden er circa 600 ORAC’s bijkomen, maar door een juridische procedure werden dat er 494, waarmee het totaal eind 2016 uitkomt op 5.350.

Toelichting financieel resultaat Afvalverwijdering

De financiële verschillen en de relatie met de Egalisatievoorziening Afvalstoffenheffing zijn opgenomen in de paragraaf Verloop Financiële Cijfers van dit programma.

Planmatig wegonderhoud

Het Meerjarenprogramma Wegonderhoud 2014 – 2018 (RIS 265100) laat zien waar de komende periode (groot) onderhoud aan de wegen staat gepland. Halverwege de planningsperiode van vier jaar zijn we op schema. Inmiddels is ruim de helft van de geplande projecten uitgevoerd.

In het meerjarenprogramma geven we prioriteit aan de hoofdwegen, fietspaden en drukke voetpaden. Om het beschikbare budget zo efficiënt mogelijk in te zetten, voeren we het planmatig wegonderhoud zoveel mogelijk uit in combinatie met andere projecten, zo ook met externe partijen. Het gevolg is dat sommige projecten langer op de planning blijven staan om te voorkomen dat de weg in korte tijd twee keer moet worden opgebroken. In 2016 speelde dit bij de onderhoudsprojecten Juliana van Stolberglaan, Melis Stokelaan, Oude Haagweg, Kijkduinsestraat en de Madepolderweg. Deze projecten zijn daarom doorgeschoven naar de planning van 2017 en 2018. Daarnaast namen we in 2016 ideeën van burgers mee in het onderhoud, bijvoorbeeld bij het Mecklenburgplein.

In 2016 voerde de gemeente in totaal 31 onderhoudsprojecten uit en is een bijdrage gedaan aan nog eens 11 projecten. In totaal gaat het om 16,2 hectare verharding. Enkele van de grote onderhoudsprojecten in 2016 zijn de Groen van Prinstererlaan, de Bezuidenhoutseweg, de Waldorpstraat en de Hengelolaan. Daarnaast is stil asfalt gelegd bij het onderhoud aan de Van Alkemadelaan, Berensteijnlaan en de Meppelweg met een bijdrage (€ 0,58 mln.) uit het Actieplan Omgevingslawaai (RIS 290689). Zo heeft de omgeving minder last van het verkeer.

In 2016 voerden we de tweejaarlijkse weginspectie uit. De kwaliteit van het wegareaal is vrijwel gelijk gebleven aan het niveau van 2014. De werkvoorraad in de woongebieden is iets toegenomen, omdat de prioriteit ligt bij het onderhoud van de hoofdwegen en fietspaden. In de Meerjarenbegroting 2017-2020 is besloten om in de periode 2017-2019 incidenteel extra onderhoud uit te voeren in de woongebieden Houtwijk en Kraayensteijn (€ 2,5 mln.).

In programma 19, Stadsdelen en wijkaanpak, staan het calamiteitenonderhoud, het klein onderhoud na meldingen van burgers en het planmatige klein onderhoud aan straatmeubilair verantwoord.

Toelichting financieel resultaat product planmatig Wegonderhoud € 1,56 mln. V/I

Geen opbreekvergunning verkregen € 0,4 mln. V/I
Een aantal projecten kon in 2016 niet worden uitgevoerd omdat er geen opbreekvergunning voor is afgegeven. Het ging onder meer om de Westvlietweg, de Laan van Meerdervoort en de Oude Haagweg. Deze projecten zijn doorgeschoven naar 2017 en 2018.

Faillissement aannemer € 0,4 mln. V/I
In september 2016 ging een aannemer failliet die een perceel groot onderhoud en een perceel klein onderhoud in uitvoering had. Er was sprake van een mogelijke doorstart, maar conform de aanbestedingsregels mocht de doorstartende partij alleen de bestaande projecten afronden. De overige projecten moesten opnieuw worden aanbesteed. Deze zijn daarom niet afgerond in 2016, maar doorgeschoven naar 2017 en 2018.

Bijdrage verstrating € 0,4 mln. V/I
Als onderdeel van sommige onderhoudsprojecten moet worden gegraven, bijvoorbeeld als een sleuf nodig is of als tegelijk met het onderhoud de openbare ruimte wordt aangepakt. In zo'n geval komt een bijdrage voor planmatig wegonderhoud ten laste van het project. De ervaring leert namelijk dat in een beperkt aantal gevallen de grond kan verzakken na oplevering. In dat geval is versneld onderhoud of aanpassing noodzakelijk.

Overig € 0,36 mln. V/I
Diverse overige verschillen.

Openbaar Groen

In december 2016 is de Agenda Groen voor de stad vastgesteld (RIS 294705). Deze agenda is het beleidskader om de kwaliteit van het Haagse groen te behouden en verder te ontwikkelen, samen met de nota’s Haagse Bomen (RIS 158380), Stedelijke Ecologische Verbindingszones 2008-2018 (RIS 159450) en de Tussenbalans Ecologische Verbindingszones 2014 (RIS 280306). De agenda bevat ook een bijlage met agendapunten/maatregelen voor de komende jaren. Het Meerjarenprogramma Groen 2014-2018 (RIS 280307) is leidend voor het reguliere jaarlijkse beheer.

In stand houden straatbomen (gerealiseerd € 4,2 mln.)
Een belangrijke doelstelling in de nota Haagse Bomen (RIS 158380) is om het aantal straatbomen in de stad op peil te houden en waar mogelijk te laten groeien. Met het uitvoeringsprogramma Wegen en Groen (RIS181968) is hiervoor structureel budget beschikbaar. Elk jaar worden er gemiddeld 1.100 tot 1.500 straatbomen verwijderd als gevolg van ziekten, plagen, storm en ouderdom. In totaal zijn in 2016 1.376 bomen gekapt die door natuurlijke omstandigheden aan het eind van hun (veilige) levenscyclus waren gekomen. Zoals vermeld in het Halfjaarbericht 2016 is dit jaar € 0,8 mln. extra uitgetrokken voor groen, waaronder het extra aanplanten van bomen (RIS 288150). In totaal zijn er in 2016 1.540 straatbomen aangeplant, waaronder 150 extra. Per saldo is het aantal straatbomen in Den Haag daarmee toegenomen.

Het populierenvervangingsplan (RIS 278129) is in 2015 voorbereid en gestart in 2016. Vooral in de stadsdelen Scheveningen en Haagse Hout zijn populieren gekapt omdat ze een veiligheidsrisico vormden. Hierbij wordt iedere populier vervangen door een nieuwe boom.

Stedelijke ecologische verbindingszones (gerealiseerd € 0,5 mln.)
De maatregelen zijn gebaseerd op de nota ‘Stedelijke Ecologische Verbindingszones in Den Haag 2008 – 2018’ (RIS 159450) en het Meerjarenonderhoudsprogramma Groen dat ook meer ruimte geeft om te investeren in de grote Haagse groengebieden. Om de ecologische verbindingszones en de grote groengebieden te behouden en te verbeteren hebben we in 2016 onder meer het volgende gedaan: aanleg van natuurvriendelijke oevers in Marlot en het Rode Kruisplantsoen, afplaggen in de Uithof en Madestein, aanplant van bosplantsoen bij de Guntersteinweg, opschonen van een poel in de Haagse Beekzone (Machiel Vrijenhoeklaan) en het aanplanten van bloembollen (stinzen) in de Bosjes van Poot.

Opstellen beheervisies (gerealiseerd € 0,05 mln.)
In mei 2016 kreeg de commissie de visies voorgelegd voor het wijk- en buurtgroen voor de stadsdelen Haagse Hout en Loosduinen (RIS 294183). In 2016 begonnen we conform planning met de visies voor de stadsdelen Centrum en Scheveningen. In het stadsdeel Centrum komt deze visie tot stand met participatie van de buurt. De visie voor het stadsdeel Scheveningen ontwikkelen we samen met de wijkvertegenwoordiging bottom-up. Dit proces vergt wat meer tijd. De visies voor wijk- en buurtgroen geven inzicht in het gebruik, (efficiënt) beheer, planning, vergroening, klimaatadaptatie en participatie.

Grote groengebieden (gerealiseerd € 0,45 mln.)
In de grote Haagse groengebieden zijn in 2016 diverse monitoringen en inventarisaties uitgevoerd. In verschillende gebieden is het bos gedund. In het Zuiderpark is de kruiden- en bloementuin gerenoveerd en kwam nieuwe aanplant. In Ockenburgh legden we een voetpad aan tussen het landhuis en de parkeerplaats. Dit was de laatste renovatie-actie van de gemeente Den Haag voor de overdracht van het beheer aan het Zuid-Hollands Landschap. In Meer en Bos zijn drie open plekken opnieuw beplant.

In 2016 was Den Haag mede-indiener van het bidbook voor de landelijke verkiezing van mooiste natuurgebied van Nederland (RIS 295015). Het Nationaal Park Hollandse Duinen kwam als een van de drie winnaars uit de bus. In 2017 zal de gemeente samen met Dunea en andere partijen verder werken aan de invulling van de nieuwe status van nationaal park van het hele Zuid-Hollandse duingebied.

Regionaal groen (gerealiseerd € 0,5 mln.)
In 2015/2016 werkten we aan de uitvoering van onderdelen van het project ‘van Zee tot Zweth’. Dit project valt onder de landschapstafel Hof van Delfland. Voor het gebied dat valt onder de landschapstafel Duin, Horst en Weide bereidden we samen met zes gemeenten en andere participanten een concept-meerjarenuitvoeringsprogramma voor. Het resterende budget voor regionaal groen (€ 0,17 mln.) is ondergebracht in een fonds in oprichting. Dat fonds, een initiatief van Den Haag en dezelfde participanten, is bestemd voor de uitvoering van deze groenprojecten.

Klimaatadaptatie en beleving buurtgroen (gerealiseerd € 0,46 mln.)
Binnen het groenbudget was dit jaar € 0,5 miljoen beschikbaar voor het vervangen van verharding door groen. Dat levert een bijdrage aan het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering en zorgt voor een aangenamere publieke ruimte in de buurt. De projecten zijn benoemd in de bestedingen extra groen (RIS 294183). In totaal is 3.350 vierkante meter verharding vergroend, het equivalent van bijna 40.000 stoeptegels. In het oog springende voorbeelden in het stadsdeel Centrum zijn de Tivolistraat en de Hoefkade. De gemeente gaf deze projecten vorm samen met omwonenden. Ook mochten Hagenaars in stadsdeel Centrum zelf een (groen) plan indienen. Deze prijsvraag is gewonnen door de bewoners van de omgeving Varkenmarkt. Hun plan wordt uitgevoerd in 2017. De vergroening van pleinen, zoals Slachthuisplein en Palaceplein, bekostigen we vanuit andere programma’s.

Toelichting financieel resultaat Openbaar Groen                                                 € 0,08 mln. N/I

Extra bomen € 0,80 mln. N/I
Zoals aangegeven in het Halfjaarbericht 2016 zijn 150 extra bomen geplant (RIS 295084).

Voordeel Groenbedrijf Den Haag € 0,37 mln. V/I
Het Groenbedrijf Den Haag kreeg meer opdrachten verkregen dan waarmee vooraf rekening was gehouden.

Grote Groengebieden /Voorziening Ockenburgh € 0,11 mln. V/I
De werkzaamheden in Ockenburgh zijn ten laste gebracht van de Voorziening Ockenburgh.

Overig € 0,24 mln. V/I

Verlichting wegen

Lantaarnpalen zijn het meest zichtbare straatmeubilair. Openbare verlichting bepaalt het straatbeeld na zonsondergang. Openbare verlichting is belangrijk voor de sociale veiligheid, de leefbaarheid en de sfeer in de stad, en is onmisbaar uit het oogpunt van verkeersveiligheid. Voor de vervanging van de masten, armaturen en het ondergrondse kabelnet heeft Den Haag een Meerjaren onderhoudsplan (MOP) voor de periode 2014 – 2023 (RIS 265101). In 2016 zijn in het kader van het planmatig onderhoud en projecten circa 3.150 armaturen en masten vervangen. De gemiddelde jaaropgave conform het MOP is 2.640. Steeds meer straatlantaarns hebben LED-verlichting. Het aantal steeg in 2016 van 4.300 naar 5.100. Door extra onderhoud is het aantal meldingen van burgers over storingen de afgelopen jaren gestaag gedaald.

Aantal meldingen (over storingen) per jaar

De afgelopen periode is een flinke inspanning geleverd om beter inzicht te krijgen in de staat van de openbare verlichting; onder andere met een nieuw beheersysteem, het inhalen van achterstanden in revisie en het vervangen van onveilige voedingskasten. Het MOP wordt in 2017 geactualiseerd met de laatste informatie.

De gemeente stelt het elektriciteitsverbruik jaarlijks vast op basis van een rekenmodel. In het kader van duurzaamheid gaat de gemeente voortaan het werkelijke verbruik meten. Hiertoe startten we met het project slimme meters. In totaal zullen er 850 slimme meters worden geplaatst, waarvan de eerste 400 in 2016.

In 2016 startten we met de innovatieve pilot slimme verlichting met sensoren op het industrieterrein Zichtenburg, Kerketuinen, Dekkershoek. Deze pilot loopt door in 2017. In de Wassenaarsestraat testten we slimme historische verlichting met een sensor (dynamische verlichting). De evaluatie van deze test volgt in de eerste helft van 2017.

In het oog sprong in 2016 de bijzondere nieuwe verlichting in de Grote Marktstraat.

Toelichting financieel resultaat product Openbare Verlichting                                       € 0,69 mln. N/I

Extra onderhoud Openbare Verlichting € 0,69 mln. N/I
Zoals aangegeven in het Halfjaarbericht 2016 is € 0,6 mln. extra onderhoud uitgevoerd (RIS 295084).

Constructies en binnenwater

Meerjarenplan Kunstwerken (gerealiseerd € 2,57 mln.)
De gemeente Den Haag beheert en onderhoudt bruggen, viaducten en tunnels. Jaarlijks inspecteren we een vijfde van het areaal, zodat eens in de vijf jaar alle constructies aan de beurt komt. Een aantal van deze constructies - ook wel kunstwerken genoemd - moet worden vervangen. De vervanging van bruggen en kademuren staat in het Meerjarenprogramma Kunstwerken 2 (MJPK-2). De planningsperiode loopt van 2015 tot en met 2017 (RIS 280592). In deze periode staan de aanpassing/versterking van twee bruggen (Wagenbrug, Piet Heinplein), en vier kademuren (Haringkade, Veenkade II, Toussaintkade, Dunne Bierkade) op het programma.

In 2016 zijn de Wagenbrug en de Haringkade vervangen, conform de planning. Bij de Haringkade is ook een steiger voor rondvaartboten meegenomen. De vervanging van de kademuur aan de Dunne Bierkade is in uitvoering (€ 1,7 mln. gerealiseerd in 2016). Dit project wordt afgerond voor het evenement “Jazz in de Gracht”.

Het MJPK-2 liep vertraging op door juridische procedures bij de vervanging van de Veen- en Toussaintkade. Uiteindelijk besliste de Raad van State in augustus 2016 gunstig over de kapvergunningen voor de Veenkade en de Toussaintkade. Zo kon de vervanging van de kademuur aan de Veenkade alsnog beginnen in 2016. In 2017 start de vervanging van de Toussaintkade. Deze beide kades worden afgerond in 2018. Voor het Piet Heinplein nam de raad een motie aan (RIS 295016/12) om te onderzoeken of de totale constructie vervangen kan worden en of het plein opengemaakt kan worden. In afwachting van de uitkomst van dat onderzoek hebben we de versterking van het brugdeel uitgesteld.

Omdat de projecten Veenkade en Toussaintkade zijn vertraagd, namen we de vervanging van andere kademuren versneld in voorbereiding, waaronder de Valkenboskade en het Scheveningse Veer.

In totaal investeerde de gemeente in de jaren 2015 en 2016 circa € 4,3 mln. Het bestaande programma MJPK-2 kan worden afgerond binnen de reguliere begroting, uitgezonderd de eventuele uitbreiding van de scope van het project Piet Heinplein. Intussen zijn we bezig met een nieuw MJPK-3 voor de periode 2018-2020. De raad ontvangt dit in 2017.

Koningstunnel (gerealiseerd € 0,67 mln.)
De renovatie van de Koningstunnel moet uiterlijk klaar zijn in mei 2019, dit in het kader van de gewijzigde Tunnelwet (Warvw). Nadat de raad het raadsvoorstel ‘Vaststellen scope en beschikbaar stellen krediet voor renovatie Koningstunnel’ aannam (RIS 295185), zijn de werkzaamheden gestart ter voorbereiding op de renovatie.

Binnenwateren / Binnenhavens ( € 0,06 mln gerealiseerd)
In de eerste helft van 2016 presenteerden we de sloepenkaart in het kader van de Nota Binnenwater. Er kwamen steigers voor rondvaartboten bij de Riouwstraat en aan de Haringkade (RIS 289286).

Toelichting financieel resultaat Constructies en binnenwateren                               € 1,1 mln. V/I

Uitvoering Meerjarenplan Kunstwerken 2 € 1,1 mln. N/I
In augustus kon, na de uitspraak in een juridische procedure, alsnog gestart worden met de vervanging van de kademuren aan de Veenkade (€ 0,5 mln. N). Daardoor kon de vervanging van de Veenkade in 2016 alsnog starten. Als gevolg hiervan gaat de versnelde vervanging van de kade aan het Scheveningseveer niet door (€ 0,2 mln. V).
Om de fundering van de monumentale panden aan de Dunne Bierkade niet te beschadigen besloten we af te zien van de traditionele methode van vervangen van de kademuur. Ook hebben we gekozen voor een intensievere monitoring van de panden (€ 0,7 mln. N).

Voorbereidingskosten Koningstunnel € 0,4 mln. V/I
De kennis en ervaring die is opgedaan bij de aanbesteding van de Rotterdamsebaan konden we benutten bij de voorbereiding van de Koningstunnel. Het betreft onder andere juridische ondersteuning voor de aanbestedingsleidraad/strategie.

Beheerbudgetten € 0,3 mln. V/I
Een aantal projecten is vertraagd of pas heel recent opgeleverd. Hierdoor is een deel van het beheerbudget niet besteed (€ 1,2 mln.). Daartegenover staan onverwachte extra uitgaven van € 0,9 mln.

Project Haagse Beek (pompgemaal en duiker) € 0,4 mln. V/I
De aanleg van een nieuw pompgemaal aan de Savornin Lohmanlaan en de aanleg van een nieuwe, dieper gelegen duiker bij het Verhulstplein zijn niet doorgegaan. Voorwaarde was dat het Hoogheemraadschap Delfland mee zou doen. Delfland is niet ingegaan op het voorstel van de gemeente. Daarom kozen we voor een goedkopere oplossing.

Datatransmissie tunnel/ verkeerscentrale € 0,2 mln. V/I
De vernieuwing van de datatransmissie voor de verkeerscentrale van de Hubertustunnel is uitgesteld omdat we nu een combinatie met de datatransmissie van de toekomstige Rotterdamsebaan onderzoeken.

Beheerintensiteit grachten en vaarten en niet begrote baten € 0,7 mln. V/I
De intensiteit van het beheer van grachten en vaarten verschilt per jaar. Dit leverde in 2016 een incidenteel voordeel op van € 0,5 mln. Daarnaast was sprake van niet voorziene baten als gevolg van verhaalde schades € 0,2 mln.).

Overig € 0,2 mln. V/I

Riolering

De gemeente zorgt voor doelmatige inzameling en transport van afvalwater en hemelwater om de volksgezondheid en het milieu te beschermen en wateroverlast te voorkomen. Ook houdt de gemeente drainagesystemen in stand. Dit is geregeld in het Gemeentelijk Rioleringsplan 2016-2020 (RIS 289287). Het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) ligt na het eerste uitvoeringsjaar op schema.

Zoveel mogelijk vervangen we de riolering door het gelijktijdig uitvoeren van verschillende onderhoudswerkzaamheden en herinrichtingsplannen (Werk-met-Werk). Op die manier kunnen we over de gehele planperiode gemiddeld 16 kilometer riool per jaar vervangen.

In 2016 is er in totaal 18 kilometer riool vernieuwd. Dit kostte € 16,6 mln., verdeeld over 39 vervangingsprojecten. De grootste vervangingen waren de Archimedesstraat en omgeving, de Kom Loosduinen, Bezuidenhout Oost fase 1, het Louis Couperusplein, Oud Scheveningen fase 2, het Meckelenburgplein en omgeving, de Laakweg, de smalle delen van de Laan van Meerdervoort, de Javastraat, de Bankastraat, Moerwijk Noord en de Rijswijkseweg.

Daarnaast is circa 8 hectare aan verhardingen afgekoppeld van het riool; de doelstelling van het GRP is gemiddeld 4 hectare. Hiervan is circa 1 hectare afgekoppeld door middel van vergroenen. Zoals toegezegd bij de afdoening van de motie Afkoppelen hemelwater van riool (RIS 291143) bekijken we halverwege de planperiode of de versnelling van afkoppelen voor de gehele planperiode mogelijk is.

Ook is in 2016 circa € 13 mln. besteed aan onderhoud, reiniging en inspecties. Het gaat daarbij om zaken als het inspecteren en reinigen van hoofdriolering en kolken, het vervangen van rioolhuisaansluitingen en drainage en het uitvoeren van rioolrenovaties, plaatsen van pompen en installatie van onderdelen.

Toelichting financieel resultaat Riolering

De financiële verschillen en de relatie met de Egalisatievoorziening Riolering zijn opgenomen in de paragraaf Verloop Financiële Cijfers van dit programma.

Leefbaarheid (handhaving en toezicht)

Doorpakken met Haagse Kracht (begroot in 2016 € 13,98 mln.; gerealiseerd € 13,74 mln.)
In september 2015 stelde de raad de handhavingsnota ‘Doorpakken met Haagse Kracht 2015-2018’ vast (RIS 281916). In deze nota staat dat 60 procent van de handhavingscapaciteit wordt besteed aan de vier stedelijke hoofdprioriteiten: aanpakken van parkeeroverlast, afval, hondenoverlast en overlast door geparkeerde fietsen. In 2016 was de handhaving dus gericht op deze thema’s. De doelstelling is in alle stadsdelen gehaald.

In 2016 heeft de gemeente het aantal breed inzetbare handhavers uitgebreid tot 140. De doelstelling voor 2016 was 150. Daarom werven we nu intensiever. We zetten deze handhavers niet alleen overdag in, maar ook vaker ’s avonds en in het weekend.

In totaal schreven de handhavers in 2016 33.751 processen-verbaal (2015: 35.051). Daarnaast zijn 1.571 bestuursrechtelijke rapportages opgemaakt voor onrechtmatig gebruik van de openbare ruimte, bijvoorbeeld door illegale terrassen of fout gestalde aanhangwagens (2015: 1.496). Deze aantallen zijn de afgelopen jaren vrij constant.

Gebruik buitenruimte (begroot in 2016 € 3,46 mln.; gerealiseerd € 3,37 mln.)
De gemeente treedt onder andere regulerend op in de publieke ruimte door het verlenen van vergunningen en het handhaven daarop. Zo verleende de gemeente in 2016 2.237 APV-vergunningen en 930 omgevingsvergunningen. Daarnaast namen we circa 24.000 bezwaarschriften in behandeling. Ook hiervoor geldt dat de aantallen vergelijkbaar zijn met voorgaande jaren.

Regionaal Fietsdepot (begroot in 2016 € 1,04 mln.; gerealiseerd € 0,73 mln.)
Het Regionaal Fietsdepot is een gezamenlijk initiatief van de gemeenten Den Haag, Delft en Pijnacker-Nootdorp. Het fietsdepot is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Het depot haalt in opdracht van de deelnemende gemeenten fietsen weg van straat. In 2014 en 2015 werden er per jaar in Den Haag circa 15.000 fietsen verwijderd. In 2016 gingen 16.255 fietsen naar het fietsdepot. Die stijging kan worden verklaard doordat de gemeente sneller weesfietsen laat weghalen en strikt handhaaft in het gebied rond de Grote Marktstraat. Hier zijn in totaal 9.570 fietsen voorzien van een label, waarvan er uiteindelijk 2.573 zijn weggehaald. De andere gelabelde fietsen zijn binnen een half uur weer door de eigenaar meegenomen. In totaal 1.176 fietsen zijn door de eigenaren opgehaald bij het minidepot aan de Kranestraat. De overige fietsen zijn naar het fietsdepot gebracht.

Toelichting financieel resultaat Leefbaarheid                                                               € 0,53 mln. V/I

Vacatureruimte Handhavingsorganisatie € 0,96 mln. V/I
De Haagse handhavingsorganisatie kon in 2016 de formatieuitbreiding niet helemaal invullen. De werving is inmiddels geïntensiveerd.

Baten processen Verbaal Handhavingsorganisatie € 0,79 mln. N/S
Het ministerie van Veiligheid en Justitie heeft besloten geen vergoeding meer uit te keren voor uitgeschreven processen-verbaal. In plaats hiervan startte de gemeente in 2016 met de bestuurlijke boete. In 2017 en 2018 wordt het budget hiervoor gecompenseerd binnen Meerjarenbegroting 2017-2020.

Regionaal Fietsdepot € 0,3 mln. V/I
Het voordeel is ontstaan door een incidentele subsidie van de MRDH van € 0,22 mln. Daarnaast startte de striktere handhaving op gestalde fietsen in de binnenstad (Grote Marktstraat, Spuiplein en omgeving) later dan oorspronkelijk gepland (€ 0,08 mln.).

Overig € 0,06 mln. N/I

Markten (begroot in 2016 € 0,52 mln; gerealiseerd € 0,77 mln)

In november 2016 stelde de raad de vernieuwde Marktverordening (RIS 294688), Verordening straathandel 2017 (RIS295091) en de verordening incidentele private Markten (RIS 295092) vast. De vernieuwde Haagse Markt beleefde zijn eerste jaar in 2016. De gemeente faciliteerde en ondersteunde de marktkooplieden bij de promotie, onder andere met een pilot om de markt open te stellen op zondag (RIS 296041).

De gemeente investeerde op de Haagse Markt in 2016 nog € 0,66 mln. in diverse afrondende werkzaamheden (Biesieklette Herman Costerstraat, coating visrij, diverse aanpassingen kramen, hoogtebegrenzers, termijnafrekening met aannemer en dergelijke).

Dierenbescherming (begroot in 2016 € 0,65 mln; gerealiseerd € 0,67 mln)
In deze collegeperiode is elk jaar € 50.000 extra beschikbaar voor dierenwelzijn. In 2016 bekostigde de gemeente onder andere de activiteiten van het in 2015 opgerichte Huisdier Informatiepunt (HIP, RIS 286326), met als doel bewoners voor te lichten over verantwoord huisdierenbezit. Het HIP voerde ook campagne om Hagenaars te stimuleren om een huisdier uit de opvang te halen.

Verder zijn in het kader van dierenwelzijn 40 vleermuiskasten geplaatst in Clingendael en Oosterbeek. Ook is een ‘batlogger’ aangeschaft: een apparaat waarmee de verspreiding van vleermuizen in Den Haag in kaart is gebracht. Er kwamen nieuwe 50 neststenen voor huismussen en de sterilisatie van zwerfkatten is voortgezet.

Gladheidbestrijding (begroot in 2016 € 1,55 mln; gerealiseerd € 1,66 mln)
De gemeente spant zich in om de doorgaande wegen en fietspaden zoveel mogelijk berijdbaar te houden bij gladheid. De manier waarop ligt vast in het ‘Beleid Gladheidsbestrijding’ (RIS 285270). In 2016 heeft Haagse Milieu Services 27 keer gestrooid bij gladheid. Daarnaast kregen bewoners en ondernemers ook in 2016 weer de mogelijkheid om kleine hoeveelheden zout op te halen bij de stadsboerderijen en afvalbrengstations om daarmee hun eigen stoep begaanbaar te houden.

Stadsboerderijen (begroot in 2016 € 2,92 mln; gerealiseerd € 2,98 mln)
De 10 Haagse stadsboerderijen kregen in 2016 circa 425.000 bezoekers. In totaal 372 schoolklassen volgden er lessen. Bij een aantal stadsboerderijen en buurttuinen is de bestrating verbeterd. In 2016 is het landelijke project Schoon Belonen van de VNG, Afvalfonds en Natuur- en Milieu uitgerold in Den Haag. Dit project heeft als doel om met maatschappelijke organisaties het bewustzijn te vergroten over afvalscheiding. Eind 2016 waren 35 organisaties aangesloten; het doel is 40.

Recreatieve voorzieningen / Strandbeleid (begroot in 2016 € 1,46 mln; gerealiseerd € 1,58 mln)
Den Haag heeft bewoners, strandondernemers en horeca-ondernemers van de boulevard uitgebreid geconsulteerd over de nieuwe strandnota. Dit leverde veel waardevolle inzichten op. Deze zijn verwerkt in de Strandnota 2017-2022 (RIS 294701), die de raad heeft vastgesteld in september 2016. De uitvoering van dit beleid is inmiddels gestart.

Om de toegankelijkheid van het Zuiderstrand te vergroten legden we in 2016 twee extra betonpaden richting zee. Zo kunnen vooral minder-validen en families met jonge kinderen de vloedlijn makkelijker bereiken.

Inmiddels zijn er drie watersportpaviljoens die het hele jaar geopend zijn. In navolging hiervan startte in 2016 het eerste horecapaviljoen aan het Noorderstrand dat het hele jaar door open is.

Begraafplaatsen (begroot € 0,11 mln.; gerealiseerd € -1.239 mln.)
In de paragraaf Verloop financiële cijfers zijn de exploitatie begraafplaatsen en de voorziening graven toegelicht.

Toelichting financieel resultaat Overig                                                               € 2,13 mln. N/I

Algemene Baten en lasten DSB € 0,64 mln. N/I
De gemeente draagt eigen risico voor de (bovenwettelijke) WW. Dit risico dekt de gemeente af met de voorziening Wachtgelden. Deze voorziening wordt jaarlijks herijkt; de verplichting van het eigen risicodragerschap wordt dan aangevuld vanuit de exploitatie. In 2016 leidde dit tot een dotatie van circa € 0,6 mln. aan de voorziening.

Markten € 0,25 mln. N/I
Per saldo is het tekort op de gemeentelijke markten circa € 0,25 mln. Dit tekort is samengesteld uit diverse onderwerpen:
• Inhuur: in 2016 huurde de gemeente extra krachten in (€ 0,7 mln.) vanwege extra werkzaamheden die samenhangen met de vernieuwde Haagse Markt, de vernieuwing van de Marktverordening en de verordening private Markten en het inwerken van nieuwe medewerkers. De vacatures zijn in de loop van het jaar ingevuld. Hier staat een voordeel van circa € 0,2 mln. op de salarislasten tegenover.
• Incidentele subsidie en hogere huisvestingslasten: in 2016 ontving de gemeente een incidentele EFRO-subsidie van € 0,8 mln. Tegenover dit voordeel stonden echter hogere huisvestingslasten voor het nieuwe marktgebouw van € 0,51 mln. De verhoging van de huisvestingslasten is het gevolg van het afschaffen van de reserve rendabele panden; daardoor kunnen de interne huurlasten niet meer worden geëgaliseerd over de afschrijvingsduur van de investering. Dit nadeel halveert overigens in 2017 vanwege de halvering van de interne rekenrente van 4 procent naar 2 procent.
• Lagere baten: oorzaak van de lagere baten is in hoofdzaak dat de energiekosten die de gemeente doorberekende aan de marktkooplieden lager waren dan begroot (€ 0,06 mln.).

Algemene begraafplaatsen € 1,35 mln. N/I
Per saldo is het tekort op de gemeentelijke begraafplaatsen circa € 1,35 mln. In 2016 is op basis van de afgesloten contracten in kaart gebracht welke meerjarige onderhoudsverplichting de gemeente heeft jegens nabestaanden. Uit dit onderzoek bleek een tekort van 1,2 mln. in de onderhoudsvoorziening. Deze voorziening is op peil gebracht door een eenmalige dotatie ten laste van het product Begraafplaatsen.

Overig € 0,11 mln. V/I

Reserve Compensatie DSB:

De jaartranche 2016 van de apparaatslasten bezuiniging op de bedrijfsvoering is ten laste gebracht van de Reserve Compensatie DSB (€ 0,58 mln.).

Reserve Werk met Werk:
Aan deze reserve is in 2016 ruim € 1,9 mln. onttrokken. Een groot deel hiervan (€ 1,5 mln.) gebruikten we om bij te dragen aan de volgende projecten die inmiddels zijn opgeleverd: Bezuidenhout Oost fase 1 (€ 0,7 mln.), Archimedesstraat (€ 0,18 mln.), het Hildebrandtplein (€ 0,05 mln.), de Houtzagerij (€ 0,1 mln.) en het Louis Couperusplein (€ 0,1 mln.). De projecten Westduinpark (€ 0,2 mln.) en het project Kloosterlocatie (€ 0,2 mln.) zijn inmiddels gestart.
De onttrekking is circa € 0,4 mln. lager dan begroot. De verklaring is in hoofdzaak dat het project Rijswijkseweg in 2017 financieel wordt afgewikkeld (€ 0,4 mln.).

Egalisatievoorziening Afvalstoffenheffing

De egalisatievoorziening afvalstoffenheffing dient om ongewenste schommelingen op te vangen in de tarieven van de afvalstoffenheffing die de gemeente in rekening brengt aan de inwoners van Den Haag. De voorziening afvalstoffenheffing is toegenomen van € 18,0 mln. tot € 22,0 mln. Oorzaak van deze toename zijn vooral de lagere kosten voor het inzamelen van afval. Bij de begroting 2018 zullen maatregelen worden voorgesteld om de egalisatievoorziening te verlagen. Dit naast de reeds aangekondigde maatregelen in het kader van het HAP (Huishoudelijk Afval Plan). Zie verder het overzicht hieronder.

Toelichting
Inzamelkosten (€ 2,67 mln. V):
In de begroting 2016 hielden we rekening met hogere inzamel- en verwerkingskosten (€ 1,2 mln.). Deze meevaller is verwerkt in het resultaat. Daarnaast viel de variabele vergoeding aan HMS lager uit (€ 0,7 mln.) en tot slot wordt een deel van de bijdrage uit het afvalfonds uitgegeven in 2017 (€ 0,5 mln.).

Lagere eenmalige kosten ORAC’s (€ 0,44 mln. V):
Volgens plan hebben we in 2016 nagenoeg 500 ORAC’s geplaatst, zoals gepland. Daarmee komt het totaal op 5.350. De voorbereidingskosten zijn € 0,44 mln. lager alsgevolg van een éénmalige meevaller.

Egalisatievoorziening Rioolheffing

De gemeente is verantwoordelijk voor het doelmatig inzamelen en afvoeren van afvalwater en hemelwater. Ook onderhoudt de gemeente diverse drainagesystemen. Dit is geregeld in het ‘gemeentelijk rioleringsplan 2016-2020’ (GRP, RIS 289287). Uitgangspunt is een kostendekkende exploitatie over de gehele GRP-periode. Van de baten van de rioolheffing besteden we 48 procent aan beheer en onderhoud en 52 procent aan vervanging. De voorziening riolering heeft tot doel de kosten van de rioolheffing te egaliseren over de looptijd van het GRP.

De baten uit de rioolheffing voor vervanging (52 procent) worden direct gedoteerd aan de voorziening. De kosten van vervanging komen ook direct ten laste van deze voorziening. Hieronder staat het overzicht.

Toelichting Voorziening vervangingsinvesteringen:
In 2016 verving de gemeente 18 kilometer riool; meer dan het in het GRP opgenomen jaargemiddelde van 16 kilometer. De kosten hiervan waren € 16,57 mln. De geplande dotatie bedroeg € 17,74 mln. Het grootste deel van het voordeel komt doordat:

• enkele projecten nog niet zijn afgerond en de uitvoering gedeeltelijk gebeurt in 2017, zoals de Zuiderparklaan, de Uithofslaan en Spoorwijk fase 4 (circa € 1,9 mln.),
• er in 2016 een aanbestedingsvoordeel was bij de vervanging Bezuidenhout Oost fase 1 (€ 0,3 mln.),
• schade aan bebouwing is ontstaan door rioolwerkzaamheden bij Spoorwijk 4, met als gevolg een nadeel van circa € 1 mln.

De gemeente vervangt de riolering zoveel mogelijk in combinatie met andere onderhoudsprojecten (Werk-met-werk). Het gevolg van deze werkwijze is dat de planningen nog gedurende het jaar worden aangepast. Aan het begin van het jaar werken we daarom met een overplanning, zodat er altijd reserveprojecten zijn als andere moeten wachten.

Versneld Afschrijven
In 2016 deden we een versnelde afschrijving van € 3 mln. voor rioolvervanging die in de jaren voor 2015 is uitgevoerd.

Toelichting Voorziening beheer en onderhoud:
In 2016 ontving de gemeente circa € 16,4 mln. aan baten voor beheer en onderhoud ontvangen. De lasten waren circa € 14,8 mln. De lagere lasten in 2016 (€ 1,6 mln.) worden met name veroorzaakt doordat:

• eind 2015 de voorziening onderhoud € 0,9 mln. negatief was. Dit tekort is ingelopen conform de planning.
• in 2016 is gewerkt aan het aanbesteden van een groot aantal raamcontracten. Hierdoor is een aantal werkzaamheden getemporiseerd. Het gaat om herstel van huisaansluitingen, het onderzoeken/vervangen en reinigen van drainage en het herstel van kolken en lijngoten.
• het vastgesteld percentage van de baten voor onderhoud is gebaseerd op een meerjarig gemiddelde. In de praktijk verschilt het beheer echter per jaar; elk jaar ontstaan dus voor- of nadelen die via de voorziening beheer en onderhoud worden geëgaliseerd over de loopduur van het GRP.

Voorziening Graven

Hieronder staat het verloop van de Voorziening Graven. In 2016 is op basis van de afgesloten contracten de meerjarige onderhoudsverplichting in kaart gebracht die de gemeente heeft jegens nabestaanden. Uit dit onderzoek bleek een tekort van € 1,2 mln. in de onderhoudsvoorziening. Deze voorziening is op peil gebracht door een eenmalige dotatie ten laste van het product Begraafplaatsen.

Bij de jaarrekening 2016 hanteren we een nieuwe systematiek. Bij de Ontwerpbegroting 2016 en het Halfjaarbericht 2016 werden alle baten en lasten geboekt via de voorziening. In de opstelling hieronder staat de nieuwe systematiek gepresenteerd. Alleen het afgekochte toekomstige onderhoud wordt nog geadministreerd via de Voorziening graven (artikel 44 lid 2 en artikel 63 lid 7 BBV). Alle overige baten en lasten worden verrekend op het product via de jaarlijkse exploitatie. Bij het Halfjaarbericht 2017 zullen we de lopende begroting hierop aanpassen.

Investeringen

Hieronder staat de tabel met investeringen uit het Meerjarig Investeringsplan. De belangrijkste investeringen zijn eerder toegelicht bij de begrotingsproducten.