In 2016 is tenslotte voor € 9,1 mln. geïnvesteerd voor de huisvesting van statushouders. Wooneenheden die zijn gerealiseerd in vastgoed waarvan de gemeente (minimaal tijdens de bouw) eigenaar is,
worden als investering verantwoord. De voortgang op huisvesting statushouders wordt toegelicht bij het product Woningbouw en het overzicht ‘verloop van financiële cijfers’.

Woonbeleid

Corporatiebeleid

De gemeente maakte eind 2015 prestatieafspraken met de corporaties. Deze konden de ambities van de gemeente voor wat betreft de kernvoorraad (het aantal woningen dat de corporatie moeten hebben om ervoor te zorgen dat huishoudens met een laag inkomen in de gemeente kunnen wonen) en de nieuwbouw-productie echter niet volledig invullen.
Hierop heeft er een extern en onafhankelijk onderzoek plaatsgevonden om te beoordelen of het bod van de corporaties redelijk was. Deze onafhankelijke analyse heeft in 2016 uitgewezen dat de corporaties via de prestatieafspraken naar redelijkheid bijdragen aan de volkshuisvestingsopgave in Den Haag (nieuwbouw, betaalbaar houden van bestaande voorraad en investeren in duurzaamheid).
In 2016 startte de uitvoering van de prestatieafspraken. Daarnaast is in 2016 ook de invoering van de (nieuwe) Woningwet gestart. Dit laatste betreft het aanwijzen van een kernwerkgebied (het gebied waarbinnen corporaties nieuwe investeringen mogen doen), het invoeren van een jaarcyclus met de corporaties, en het geven van zienswijzen op de splitsing van corporatiebezit in een sociale (DAEB) en een niet-sociale (niet-DAEB) tak. Daarnaast is binnen de prestatieafspraken de noodzakelijke kernvoorraad bepaald voor 2019. Omdat de doelgroep groter wordt, heeft Den Haag ook een grotere kernvoorraad nodig. Deze is vastgesteld op 79.000 woningen. Om deze voorraad te bereiken is toevoeging aan de voorraad noodzakelijk. De Haagse corporaties hebben beperkte investeringsruimte om de benodigde nieuwbouw te realiseren. Daarom kijkt de gemeente ook naar mogelijkheden om andere corporaties te stimuleren om in Den Haag te bouwen.

Arbeidsmigranten

De gemeenten in de regio hebben de ambitie om 6.000 aanvullende shortstayplaatsen voor arbeidsmigranten te realiseren. Deze ambitie geldt voor de periode 2013 tot en met 2016, met uitloop naar 2018. Den Haag neemt hiervan 2.000 shortstayplaatsen voor haar rekening.
Tot eind 2016 zijn 1.641 shortstayplaatsen in Den Haag gerealiseerd, verdeeld over grootschalige projecten, corporatiewoningen en - via vergunningverlening - overige woningen. Arbeidsmigranten die langer in Nederland verblijven vinden steeds vaker een huis via de reguliere weg. De vraag naar huisvesting (short stay) voor arbeidsmigranten nam in 2016 toe; dit hangt samen met de aantrekkende economie. Dit was te zien in een toenemend aantal initiatieven voor deze doelgroep in 2016 ten opzichte van eerdere jaren. De gemeente heeft hoofdzakelijk initiatiefnemers begeleid die actief plannen hebben om shortstay-plaatsen te realiseren.

Studentenhuisvesting

Op basis van de uitkomsten van de Studentenmonitor zijn in 2016 de doelstellingen voor studentenhuisvesting verhoogd. Evenals in voorgaande jaren wordt er vanuit de gemeente actief gestuurd op uitbreiding van de voorraad studentenwoningen. In overleg met de woningbouwcorporaties, waaronder de studentenhuisvester DUWO, wordt op basis van prestatieafspraken gewerkt aan plannen om het aantal woningen voor studenten uit te breiden. De ambitie voor de periode 2014 t/m 2023 is verhoogd van 2800 naar 3.200 nieuwe studenteneenheden). Sinds 2014 zijn hiervan 1.122 studentenwoningen opgeleverd (35% van de ambitie). 1.389 woningen (40%) zijn in aanbouw. Dit gebeurt op zeven locaties, vooral in de binnenstad en grenzend aan de scholen. De bouw van nog eens 1.183 woningen (37 procent) is in het planstadium. Het gaat hierbij zowel om nieuwbouw als om transformatie van leegstaande gebouwen.

Aanjagen vernieuwing zorgvastgoed

Voor vijf woon-zorglocaties is in 2016 een quickscan gemaakt om zo de mogelijkheden te verkennen van transformatie van het gebouw en een oplossingsrichting in beeld te brengen. Daarbij kan het gaan om sloop en/of nieuwbouw, om huisvesting van andere groepen zoals statushouders of studenten, of om verbouw tot zelfstandige wooneenheden voor ouderen. Op basis van deze quickscan gaat de gemeente in gesprek over herontwikkeling met de eigenaren van het vastgoed. Daarnaast gingen we in 2016 door met de functie van accounthouder zorgvastgoed. Deze accounthouder begeleidt onder andere potentiële investeerders bij initiatieven rondom (langer) wonen en zorg.

Langer zelfstandig thuis

Er is een plan van aanpak opgesteld gericht op (langer) zelfstandig thuis wonen voor ouderen en andere zorgdoelgroepen. De projecten in dit plan van aanpak variëren van het organiseren van een bijeenkomst over de bouw van seniorenwoningen tot het stimuleren van collectieve hulpvoorzieningen via de WMO. Dit is onderdeel van de prestatieafspraken met de corporaties. In 2016 organiseerden we een werkconferentie over wonen en zorg en zijn voor alle stadsdelen gebiedsscans gemaakt voor de huisvesting van 75-plussers. Deze gebiedsscans hebben we besproken met de stadsdelen. We constateren dat er behoefte is aan een doorstroommakelaar, een bewustwordingscampagne en de (ver)bouw van huurappartementen voor senioren. Voor de aanstelling van de doorstroommakelaar hebben we contact gezocht met de SVH.

Huisvestingsafspraken (sociaal) kwetsbaren

De gemeente, zorginstellingen en corporaties zijn samen een traject gestart om vraag en aanbod van woningen voor begeleid wonen beter op elkaar aan te sluiten. Dat is geen eenvoudige opgave, want er moet ook rekening worden gehouden met enerzijds een grotere vraag naar sociale huurwoningen en anderzijds meer aanbieders van zorg voor diverse doelgroepen. De gemeente heeft een regiefunctie op wonen en zorg. Daarom voerden we in 2016 gesprekken met diverse partijen die behoefte hebben aan specifieke woonvormen, van zelfstandige woningen tot voorzieningen voor kleinschalige beschermd wonen. Doel van deze gesprekken is om een nog duidelijker beeld te krijgen van de behoefte voor deze doelgroep en te komen tot een betere afstemming van vraag en aanbod.

Tijdelijke verhuur

Op basis van de Leegstandswet geeft de gemeente vergunningen aan (particuliere) eigenaren van woningen en andere gebouwen voor tijdelijke verhuur. In 2016 verleende de gemeente in totaal 215 vergunningen: 145 aan particuliere eigenaren en 70 aan corporaties. De tweede helft van het jaar zijn 65 tijdelijke huurvergunningen verleend aan statushouders voor de locaties aan onder andere de Pompstationsweg en de Scheveningseweg.

Verduurzaming woningen

De gemeente Den Haag heeft ambitieuze klimaatdoelstellingen voor de uitstoot van CO2; de stad wil klimaatneutraal zijn in 2040. Om deze doelen te halen, is verduurzaming van de particuliere woningvoorraad essentieel. Het programma Hou van je Huis wil 20.000 duurzame woningrenovaties stimuleren tot aan 2020. In totaal zijn tot nu toe bijna 10.000 woningeigenaren aan de slag gegaan met duurzame maatregelen. De gemeente Den Haag ligt daarmee op koers voor het totale aantal van 20.000. In 2016 kregen we dit voor elkaar door onder meer subsidieregelingen, collectieve inkoopacties, evenementen, voorlichting en het aanbieden van producten als energiescans, energieboxen en ketelchecks. De gemeente biedt deze producten ook aan in de Hou van je Huis pop-up store.

Toelichting financieel resultaat woonbeleid                                                             € 0,6 mln. N/I

Dit resultaat wordt onder andere veroorzaakt omdat begroot was dat € 0,4 mln. apparaatlasten uit een reserve (RSO) zouden worden onttrokken, maar dit is direct ten laste van het programmaresultaat gebracht. Daarnaast zijn er lager dan begrote inkomsten uit huisvestingsvergunningen en voorrangsverklaringen (€ 0,1 mln. N) en hogere lasten voor het opstellen van de concept Woonvisie (€ 0,1 mln. N).

Woningbouw

In 2016 trok de woningmarkt verder aan, onder andere door de blijvend lage hypotheekrente en het positieve sentiment. In dat klimaat steeg de Haagse bouwproductie verder in 2016, zowel nieuwbouw als verbouw/transformatie. De ambitie van 1.500 woningen is ruimschoots gehaald: in 2016 kwamen er 3.109 bij, het gevolg van de aangetrokken woningbouwproductie in 2014 en 2015. In 2016 startte de bouw van 2.642: 1.741 nieuwbouwwoningen en 901 woningen door verbouw/transformatie. In totaal zijn in 2016 397 sociale woningen in aanbouw genomen.
De gemeente zocht in 2016 samen met woningcorporaties verder naar locaties voor sociale woningbouw, om zo het tekort aan sociale woningen in de planvoorraad op te vullen en te komen tot de ambitie van 30 procent sociale huur. In 2016 sloot de gemeente een samenwerkingsovereenkomst met Rijswijk Wonen. Verder zijn projectdocumenten vastgesteld voor woningbouwontwikkeling met sociale woningen. Het gaat om de projecten Eurocinema, Westhovenplein, Spuikwartier, Kijkduin en de Trekvlietzone.

Transformatie van kantoren (met name tot woningen)

De kantorenloodsen jagen initiatieven aan om kantorentransformatie door de markt gerealiseerd te krijgen: ze enthousiasmeren, adviseren, faciliteren en verbinden marktpartijen om tot transformatie initiatieven te komen en te voldoen aan de bestuurlijke ambitie om jaarlijks 75.000 m² leegstaande kantoorruimte te laten transformeren. Deze doelstelling is ook in 2016 gehaald. De gemeente verleende vergunningen voor ruim 80.000 m² kantorentransformatie.
Het beschikbare budget is in 2016 gebruikt voor maatregelen die te maken hebben met deze gewenste ontwikkeling. Het doel is dat de markt belangrijke transformatiedoelen realiseert. Voorbeelden hiervan zijn de toekomstige transformatie van de Amerikaanse ambassade naar een combinatie van museum en hotel; stadslandbouw in het kantoorverzamelgebouw De Schilde (Televisiestraat); huisvesting van statushouders in kantoorpanden (Scheveningseweg 90 en Stadszijde 5); externe opdrachten voor onderzoeken gericht op transformatie zoals de overkluizing van de Utrechtse Baan (Conservatoriumlocatie) en het bepalen van de randvoorwaarden voor de transformatie van het voormalige SDu-gebouw aan de Binckhorstlaan 401-403.

Kleinschalig opdrachtgeverschap

Vanuit het programma Kleinschalig Opdrachtgeverschap zijn begin 2016 een aantal kluspanden (Noordpolderkade 16 appartementen en Witte de Withstraat 13 appartementen) en 6 kavels (Veenweg) op de markt gebracht. Belangstellenden namen een optie op deze panden en kavels. Vanwege de enorme belangstelling is medio 2016 een nieuwe werkwijze ingevoerd; we wijzen kluspanden toe door middel van loting bij een notaris.
In de tweede helft van 2016 gaf de gemeente verder opties uit voor de locaties Schimmelweg (voor een maatschappelijke functie) en Loosduinsekade 99 (wonen boven bedrijfsruimte, circa 50 appartementen). Verder startte de verkoopprocedure voor de HALO-locatie in de Vogelwijk als locatie voor Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO); hierbij realiseert een groep gezamenlijk zelf een appartementencomplex (25-50 appartementen). CPO is een nieuw product van de kavelwinkel; zo maken we in Den Haag ook gestapelde bouw en bouwen als groep in particulier opdrachtgeverschap mogelijk.
Op programma 15 Stadsontwikkelingen verantwoorden we de investeringen met betrekking tot kluspanden en lasten voor grondexploitaties.
Tot slot is de regeling Ik Bouw Betaalbaar in Den Haag (IBB) uitgewerkt, om zo particulier opdrachtgeverschap ook bereikbaar te maken voor lagere inkomens. Het gaat om 12 kavels aan de Cannenburglaan in Moerwijk en 23 kavels bij het Hofbad in Leidschenveen-Ypenburg. De doelgroep zijn mensen met een inkomen van 30.000 – 38.000 euro. De voorinschrijving begint in mei 2017.

Statushouders

De gemeente Den Haag heeft een wettelijke taakstelling bij het huisvesten van statushouders. Tot 2015 werden de aan Den Haag gekoppelde statushouders uitsluitend gehuisvest in corporatiewoningen. Door de groei van het aantal asielzoekers in ons land en de toename van het aantal statushouders in 2015, moesten alle gemeenten extra inzetten op de huisvesting van deze groep. Om verdringing op de sociale woningmarkt zoveel mogelijk tegen te gaan, besloot het college over te gaan tot alternatieve manieren om al dan niet tijdelijke woningen voor statushouders te realiseren: transformatie van gebouwen in gemeentelijk bezit en kantoren, de realisatie van nieuwe wooneenheden en het gebruik van tijdelijke units op bijzondere locaties. Dit beleid is eind 2015 ingezet en was in 2016 succesvol.
Er kwamen wooneenheden voor statushouders op de Scheveningseweg, in de Van Swindenstraat, de Sumatrastraat, aan de Waalsdorperweg en de Pompstationsweg, en in gemeentewoningen verspreid in het centrum, Randveen, de Jupiterkade en de Koolwitjelaan. In 2016 is voor € 7,0 mln aan uitgaven gedaan voor deze locaties en verbouwingskosten voor de opgeleverde woonenheden. Daarnaast zijn investeringen gedaan in de locatie Leidschenveen Ypenburg (deze is nog niet opgeleverd in 2016). De wettelijke taakstelling was huisvesting van 1466 personen, inclusief een achterstand uit 2015. In 2016 kregen 1220 personen woonruimte. Het restant van de taakstelling 2016 is begin 2017 gerealiseerd.

Haagse Aanpak Sociaal Domein Statushouders (financieel onderdeel van programma’s 6: Onderwijs, 8 Zorg en Welzijn en 9: Jeugd )
Om een soepele en snelle integratie en participatie van het toegenomen aantal statushouders in de gemeente te bewerkstelligen is in 2016 gestart met de Haagse aanpak Sociaal domein (RIS293919). In de retraite is voor de Haagse Aanpak een bedrag toegekend van € 13 mln. bestaande uit:

0. € 3,6 mln. voor maatschappelijke begeleiding. Aan de nieuwe inwoners is meer maatschappelijke begeleiding geboden, waarvoor de gemeente de Rijksvergoeding Maatschappelijke Begeleiding ontvangt conform het Bestuursakkoord verhoogde instroom van asielzoekers. Een nadere toelichting op de maatschappelijke begeleiding is opgenomen in programma 3,
1. € 9,4 mln. bestemd voor de overige activiteiten uit de Haagse Aanpak. Dit bedrag is opgenomen in een gemeente brede reserve.

Het bedrag van € 13 mln. is in het najaar verlaagd naar € 11,9 mln., vanwege de verwachte lagere instroom. Het college heeft het beschikbare budget van € 9,4 mln. niet verlaagd. Het budget is beschikbaar voor de activiteiten in 2016 en 2017, het cohort van statushouders uit geheel 2016 volgend.

De Haagse Aanpak Sociaal Domein is gestoeld op onderstaande 5 pijlers

1. Basiszaken goed en snel geregeld,
2. Een sluitende aanpak voor werk, taal/inburgering en participatie,
3. Een taalbuddy,
4. Sociaal beheer bij groepshuisvesting, samen met de wijk,
5. Monitoren effectiviteit en rendement van de inspanningen.

Over de resultaten van de Haagse Aanpak is de Raad nader geïnformeerd op 22 december 2016 (RIS296026). Vanaf 2017 zullen we op kwartaalbasis rapporteren over de effecten van de Haagse Aanpak. De betrokken diensten hebben in 2016 totaal € 1,7 miljoen aan kosten gemaakt voor hun aandeel in de Haagse Aanpak. De activiteiten zijn pas gestart in oktober 2016 en projecten van het cohort 2016 lopen door in 2017. De diverse activiteiten van de Haagse Aanpak Sociaal Domein worden in de volgende programma’s nader geduid: 3. Dienstverlening, 6. Onderwijs, 7. Werk, Inkomen en Armoede, 8. Zorg en Welzijn, en 9. Jeugd.

Verbonden partij WOM Den Haag Zuidwest B.V.

In maart 2016 is het ondernemingsplan van de verbonden partij WOM Den Haag Zuidwest geactualiseerd. Hiermee kan de WOM Den Haag Zuidwest scherper sturen op de ruimtelijke, programmatische en financiële aspecten van de eigen woningbouwprojecten.
In 2016 leverde de WOM Den Haag Zuidwest 45 koopwoningen op: de projecten Wildenborghstraat (25 eengezinswoningen) en De Raden (20 appartementen, renovatie). Daarnaast werkte de WOM Den Haag Zuidwest in 2016 aan vier andere projecten. De bouw van project De Raden is gestart, net als de verkoop van project Meppelweg. De projecten Dedemsvaartweg en Moerwijk-Oost zijn in voorbereiding.
De inhoudelijke voortgang van de WOM Den Haag Zuidwest staat nader toegelicht in de paragraaf verbonden partijen. Er is een voorziening gevormd in 2016; deze wordt toegelicht in programma 15, Stadsontwikkeling.

Toelichting financieel resultaat woningbouw                                                            € 0,3 mln. N/I

Er waren subsidies voor de broedplaatsen Maakhaven en De Besturing gepland in 2016, maar de realisatie is beoogd voor 2017 (€ 0,4 mln.V). Hiernaast was begroot dat € 0,6 mln. apparaatlasten uit een reserve (RSO) zouden worden onttrokken, maar dit is direct ten laste van het programmaresultaat gebracht (€ 0,6 mln. N). Daarnaast zijn er diverse kleinere resultaten die per saldo een nadeel van € 0,1 mln. hebben.

Stadsvernieuwing Wonen en Bouw- woning en welzijnstoezicht

VvE

De VvE-balie is belangrijk voor de ambitie van het college om meer particuliere woningen duurzaam te renoveren. De VvE-balie stimuleert en faciliteert woningeigenaren, tezamen met verschillende activiteiten, producten en regelingen via Hou van je Huis. In 2016 zijn de onderhandelingen afgerond voor een duurzaam onderhoudsfonds voor VvE’s kleiner dan tien appartementen. In het voorjaar van 2017 wordt het fonds opengesteld (de lasten voor het fonds worden in 2017 verantwoord). De subsidie hiervoor is verleend in april 2016. Na een openbaar aanbestedingstraject is ook de fondsmanager geselecteerd. De gemeente vroeg een Europese subsidie aan en heeft deze ook gekregen. Het nieuwe fonds maakt het straks voor een grote groep particuliere woningeigenaren mogelijk om het duurzaam woningonderhoud uit te voeren in plaats van nog jaren daarvoor te moeten sparen.

Bouw- woning en welzijnstoezicht

Bouw-, woning- en welzijnstoezicht zijn er om de leefbaarheid, veiligheid en kwaliteit van de leefomgeving in Den Haag te verbeteren. Elk jaar stellen we daarvoor een handhavingsuitvoeringsprogramma (HUP) vast. De gemeente richt zich hierbij op onderwerpen, als kamerbewoning met en zonder vergunning, hennepkwekerijen, illegale bouw, achterstallig woningonderhoud, aanpak van woonoverlast, ongediertebestrijding en woonwagencentra.
Het aantal meldingen was in 2016 met 1.800 ongeveer gelijk aan 2015. In totaal voerde de gemeente circa 3.500 controles uit en handelde 1.600 af. De gedetailleerde resultaten staan in het jaarverslag. In de loop van 2016 is het toezicht meer gericht op een gebiedsgebonden aanpak, strenger aanpakken van hennepkwekerijen en andere ondermijnende criminaliteit, betere kwaliteit van handhaving en sterkere regie van het Meld- en Steunpunt Woonoverlast. Op een enkel punt blijft de opsporing en beëindiging van overtredingen achter bij de planning. Het blijkt dat we de effecten van de verruiming van kamerbewoning hebben onderschat. Enerzijds zijn er door de verruiming minder overtredingen, maar anderzijds neemt het praktische werk per overtreding toe. Tot slot is per 1 oktober 2016 het toezicht op prostitutiepanden met een vergunning belegd bij de Haagse Pandbrigade. Ook deze inzet had effect op de uitvoering van de planning in 2016.

Het kostte in 2016 veel tijd om voldoende gekwalificeerde medewerkers te werven, zowel in- als extern. Zorgvuldigheid en kwaliteit stonden hierbij voorop. Echter: doordat er maar weinig kwalitatief goede handhavers beschikbaar waren op de arbeidsmarkt, bleef de werving in 2016 achter bij het beschikbare budget. De werving van nieuwe medewerkers is eind 2016 afgerond.

Toelichting resultaat stadsvernieuwing Wonen en Bouw- woning en welzijnstoezicht    € 0,1 mln. N/ I

Over 2016 zijn er lagere kosten gemaakt voor handhaving dan gewenst (€ 0,5 mln. V). Dat kwam vooral door de moeizame werving van kwalitatief goed personeel. Pas eind 2016 was de bezetting volledig op sterkte. Er waren extra lasten gerealiseerd door met name extra werkzaamheden als gevolg van de herziene verslaggevingsregels (BBV) voor grondexploitaties; het uitsplitsen van de grondexploitaties
(€ 0,2 mln. N). Verder zijn er extra kosten voor inzet voor huisvesting van statushouders, de opzet en uitvoering van subsidieregelingen en het machtigingsmodel voor VVE’s in de Schilderswijk (€ 0,4mln.N)

Bijdrage klimaatdoelstellingen en duurzame energie

In 2016 is voor het eerst volgens “Den Haag duurzaam, Agenda 2015-2020” (RIS 283893) gewerkt aan de vier prioriteiten van de gemeente: terugbrengen van CO2-uitstoot, alternatieve vormen van verwarming (de warmtetransitie), klimaatbestendigheid en het versterken van Haagse kracht.

CO2 emissie reduceren

Sinds 2016 zijn de werkelijke CO2-emissies van Den Haag bekend over de jaren 2014 en 2015. Deze zijn verwerkt in de tabel topindicator CO2-reductie. Het CBS heeft enige tijd nodig om de ruwe data te controleren en privacy-bestendig te maken. De Haagse uitstoot van CO2 emissie in 2016 is daarom nog niet bekend.

CO ₂ en Woningen
De subsidie voor het energiebesparingsfonds voor kleine VvE’s is inmiddels verleend. Het fonds start in het voorjaar van 2017 (de lasten voor het fonds worden in 2017 verantwoord) . De aanbesteding voor Energieboxen op maat is afgerond en de eerste 14 boxen zijn deze winter uitgedeeld in samenwerking met het programma ‘Hou van je huis’.
In 2016 dienden Hagenaars 520 aanvragen in voor subsidie van dak- en vloerisolatie. Samen zijn deze aanvragen goed voor circa 31.000m2 isolatie, ofwel bijna 4,5 voetbalveld. Samen met het programma ‘Hou van je huis’ brengen we via de WoonWijzerWinkel vraag en aanbod rond energiebesparing en duurzame energieproductie bij elkaar. Met steun van de VNG ontwikkelden we het regionale energieloket, en uit overleg met de VNG is nu al een vervolg op dit loket voortgekomen.

In 2016 is gestart met maatwerkadvies aan 4 bewonerscollectieven bij het ontwikkelen van hun verduurzamingsplannen voor hun woon- en werkcomplexen. De (toekomstige) bewoners van de Groene Mient zijn bij hun duurzame ambities ondersteund.
Ook zijn nieuwe lesmodules duurzaamheid voor lager opgeleiden ontwikkeld en is onderzocht waar de modules het beste ingezet kunnen worden. Er zijn modules ontwikkeld rond de thema’s Afval, Energie, Water en Gezondheid. De eerste doelgroepen maken inmiddels gebruik van deze modules.

CO ₂ en Bedrijven
De bestaande duurzaamheidskringen (theaters & musea) en het periodieke duurzaamheidsontbijt zijn plekken waar de deelnemers veel kennis en ervaring uitwisselen. De nieuwe kring voor hotels ging van start in het najaar van 2016, en de voorbereidingen zijn afgerond voor de nieuwe kringen voor scholen en gebedshuizen. Deze starten begin 2017.
Er zijn 220 MKB scans bij de horeca uitgevoerd. Ongeveer 40 van die ondernemers hebben energiebesparende maatregelen uitgevoerd. Daarmee wordt vanaf nu jaarlijks 532 m3 water bespaard en 84 ton CO2 minder uitgestoten. Het overgrote deel van de resterende ondernemers bereidt maatregelen voor of kreeg pas eind 2016 het advies. Ook 42 Haagse sportverenigingen kregen een gratis energiebesparingsonderzoek. Veel verenigingen kijken inmiddels hoe ze maatregelen om energie te besparen kunnen financieren.
De Omgevingsdienst Haaglanden controleerde in 2016 bedrijven op de mogelijkheden voor energiebesparende maatregelen. Ook zijn controles uitgevoerd gericht op onder andere afval, de EED, stookinstallaties en het functioneren van WKO-installaties.
De gemeente sloot in samenwerking met de Omgevingsdienst een GreenDeal met het ministerie van Economische Zaken voor kantoorpanden. De Haagse industrieterreinen Zichtenburg, Kerkentuinen en Dekkershoek zijn ondersteund bij verduurzamingsacties. In het verlengde van het energieakkoord coördineerde Den Haag ook in 2016 het regionale energieloket en de vorming van allianties.

CO2 en gemeentelijke organisatie
De gemeente gaf in 2016 zelf het goede voorbeeld met energiebesparing. Dat gebeurde zowel in onze eigen panden (onderzoek welke daken in aanmerking komen voor zonnepanelen, dakisolatie, regelinstallaties) als in het gemeentelijke wagenpark (elektrische scooters en andere voertuigen krijgen nadrukkelijker de voorkeur). Ook verduurzamen we de inkoop van goederen en diensten. In het nieuwe inkoopbeleid is duurzaamheid één van de vier aandachtsgebieden.

Warmtetransitie (Haags Warmte Initiatief)

De politieke aandacht voor de overgang naar een schonere energiehuishouding neemt toe. Die aandacht schept het klimaat dat het mogelijk maakt om beleidsmatig grote stappen te zetten gericht op energietransitie. Lopende projecten als de Warmterivier, de aardwarmtebron van HAL en de warmterotonde Cluster West (vooral Leiding door het Midden) vroegen om aanzienlijke inzet van de gemeente. Samen met Eneco en AVR rekenden we de businesscase door voor de Leiding door het Midden en verkenden we de eerste contouren van het tracé. De resultaten hebben we ingebracht in het brede Warmterotonde-overleg met de regio; Den Haag heeft daar al herhaaldelijk gepleit tegen het aansluiten van kolenwarmte en vóór verduurzamen van de warmteproductie.
Samen met TNO maakten we een start met de plannen voor het uitfaseren van aardgas in de wijk Mariahoeve. Door de snel veranderende marktomstandigheden is in het project EnergieRijk Den Haag begin 2016 afgezien van de geplande aanbesteding van de energievoorziening. Het project maakte wel een doorstart. Samen met het Rijk ontwikkelen we een strategie om de gehele gebouwde omgeving snel en slim energieneutraal te maken.
In de Roadmap Next Economy van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag is mede op aandringen van Den Haag nadrukkelijk opgeschreven dat er een Smart Multi Commodity Grid moet komen: een flexibel en slim energienetwerk dat meerdere (schone) energiebronnen aankan en zo de overgang naar een schone energievoorziening mogelijk maakt. Samen met TNO startten we in 2016 een eerste uitwerking hiervan voor Mariahoeve. Op basis van de resultaten zullen we projecten uitvoeren met onze Smart City-partners.
In november organiseerden we een informatiebijeenkomst voor de commissie over de huidige warmtevoorziening van Den Haag en de alternatieven als we daar geen aardgas meer voor kunnen gebruiken.
Door grote initiatieven op het gebied van zonnestroom groeit de hoeveelheid duurzaam opgewekte stroom in Den Haag stevig. Ook heeft Ceva Logistics op het eigen terrein langs de A4 een windmolen gebouwd. De gemeente speelde een rol bij de vergunningverlening.

Klimaatbestendigheid

Eerdere subsidieregelingen om de aanleg van groene daken te stimuleren waren een succes. Daarom besloot het college in februari 2016 tot een nieuwe subsidieregeling, met een budget van € 600.000 tot eind 2018. In 2016 verleende de gemeente 71 subsidies (€ 165.000), goed voor de aanleg van 8.344 m2 groen dak.

Op 9 maart 2016 ondertekenden we mede de nationale City Deal Klimaatadaptatie. Samen met partners als het Rijk, Rotterdam, Zwolle en het Hoogheemraadschap van Delfland zullen we de komende jaren leren, experimenteren en innoveren rond klimaatadaptatie. Belangrijke thema's daarbij zijn maatschappelijke initiatieven en klimaat robuuste gebiedsontwikkeling.
Verder gingen we in 2016 door met onze deelname aan de nationale Operatie Steenbreek (‘tegel eruit, plant erin’). Voor Den Haag wordt dit uitgevoerd door Duurzaam Den Haag. Er waren tal van acties in wijken en op scholen om het belang te onderstrepen van minder verharding in tuinen voor het klimaat in de stad. Voor deze activiteiten kreeg Den Haag de Steenbreektrofee. Verder startte de TU Delft in 2016 het onderzoek naar het 'stedelijk warmte eiland' in Den Haag. In juli zijn onder Hagenaars meters verspreid die het stadsklimaat in kaart brengen. Daarnaast is in 2016 verkend hoe klimaatbestendigheid kan meegenomen bij de transformatie van de Binckhorst. Ook in het onderwijs is klimaatbestendigheid een thema geworden in het programma. Verschillende studenten (Haagse Hogeschool, Wageningen Universiteit) hebben de afgelopen periode onderzoek gedaan naar Haagse vraagstukken op het gebied van klimaatadaptatie. Tot slot vermelden we hier de werkbespreking Ruimtelijke Adaptatie in de Commissie Leefomgeving van 17 maart.

Versterken van Haagse Kracht

Ongeveer 6.000 mensen bezochten de Energiebeurs op 13 maart. In 2016 prolongeerde Den Haag de titel “Fairtrade gemeente”. Dat Den Haag fairtrade stad is, is zichtbaar bij de gemeentelijke panden en in het aanbod in de kantines. Samen met Duurzaam Den Haag en verschillende organisaties uit de stad vroegen we op meerdere momenten aandacht voor duurzame en eerlijke producten.
Op basis van de Haagse Voedselstrategie stimuleerden we diverse voedselinitiatieven in de stad.
Het online loket voor stadslandbouw wordt goed bezocht. In mei is op het dak van het kantoorgebouw De Schilde (sinds eind 2016 bekend als NEW FARM) de unieke kas geopend van Urban Farmers. Dit trok veel belangstelling, lokaal, nationaal en internationaal. In 2016 startten we een samenwerking met diverse partners in het pand om verder vorm te geven aan voedselproductie binnen de stadsgrenzen. De gemeente wil graag het Zuiderpark ontwikkelen tot het Voedselpark. Hiervoor is een start gemaakt met een projectplan. De gemeente steunde daarnaast zo'n twintig initiatieven voor stadslandbouw; onder meer de bewonersgroep Van Swindenstraat, de stadsboer met akker bij het Prins Clausplein en de Marcustuin. Den Haag dong mee naar de Henk Klein Award, een prestigieuze prijs binnen Natuur- en Milieueducatie, en eindigde als tweede.

Ook op andere terreinen gaf de gemeente ruimte aan duurzaamheidsinitiatieven van inwoners. De gemeentelijke grond aan de Loolaan is via gunning verhuurd aan twee duurzame initiatieven en het dak op het World Forum is beschikbaar gesteld voor een bewonersinitiatief om zonnepanelen te plaatsen.
Om toe te werken naar een circulaire economie waar afval zoveel mogelijk wordt hergebruikt, hebben we de initiatieven in de stad in kaart gebracht. Diverse (landelijke) programma’s zijn gestart, zoals Cirkelstad (circulaire bouwketen) en ShareNL (deeleconomie). Met partijen in de stad vormden we coalities op verschillende terreinen: rondom gebieden (onder andere Moerwijk) en circulaire thema’s (bijvoorbeeld hergebruik van overtollige verf). In de Binckhorst is een onderzoek uitgevoerd naar de materiaal en grondstoffenstromen in het gebied, en de kansen die daar liggen voor circulaire economie en werkgelegenheid.

Met stichting Duurzaam Den Haag (DDH) werkten we veelvuldig samen aan projecten die zijn gericht zijn op het versterken van Haagse Kracht. Duurzaam Den Haag organiseerde daarvoor ook de Haagse Kracht Karavaan.

Toelichting financieel resultaat Bijdrage klimaatdoelstellingen en duurzame energie      € 6,1 mln. V/ I

Dit voordelig resultaat is vooral veroorzaakt doordat de lasten voor het organiseren van leenfaciliteit voor VvE’s (het Duurzaamheidsfonds) via stichting HEID nog niet zijn gerealiseerd in 2016, terwijl dit wel begroot was (€ 6,0 mln. V). Overige, kleinere mee- en tegenvallers bedragen per saldo € 0,1 mln V.

Woonwagens

Na jarenlange projectmatige en integrale handhaving is de situatie op de Haagse woonwagencentra genormaliseerd. Op dit moment is de handhaving in de Haagse woonwagencentra erop gericht om dat zo te houden. De handhavingsinspanningen zijn daarom al enkele jaren veel minder intensief dan voorheen en wijken op dit moment niet af van de rest van Den Haag. Het is op dit moment niet aan de orde om dat te veranderen.

De begrote en uitgevoerde dotatie uit de RSO is grotendeels bedoeld (€ 4,7 mln.) voor bestaande en toekomstige gemeentelijke huisvesting voor statushouders .Ook zijn kosten voor de huisvesting van statushouders, welke waren begroot als onttrekking uit de reserve (€ 0,5 mln.), verrekend met de algemene middelen. In 2016 startten we meerjarige subsidieregelingen waarvoor we minder aanvragen kregen dan geraamd (€ 0,3 mln).

De afwijkingen Investeringen MIP hebben betrekking op de huisvestingprojecten statushouders. Zoals inde tekst is toegelicht, zijn diverse woningbouwprojecten opgeleverd. Voor bouwlocaties Zieken en Zwaardvegersgaarde is de uitvoering verschoven door enerzijds het aanwezige asbest in het pand en anderzijds als gevolg van een planwijziging van onzelfstandige woonunits naar zelfstandige woonunits. Voor wat betreft de locatie Deelplan 20 locatie L'veen/Ypenburg is de uitvoering met een maand vertraagd.

Voor het overlopend passief (ISV-Geluid) betreft het ontvangen Rijksmiddelen die zijn ingezet voor de wettelijke taak.