Agenda Kenniseconomie

In maart 2015 stelde de gemeenteraad de Agenda Kenniseconomie vast (RIS 281394). In november 2016 verscheen de voortgangsrapportage Agenda Kenniseconomie (RIS 295674). Deze agenda richt zich op het versterken van de economische structuur van de stad via een aantal economisch sterke clusters: Vrede en Recht, The Hague Security Delta, Finance en Legal, IT/Tech en Energie. Kansrijk is ook het verbinden van deze clusters: thema's als Smart City en Big Data lenen zich ook voor toepassingen bij vraagstukken rond Vrede en Recht. We verkennen ook thema’s als Water en Zorg.
Per product zal de uitwerking van de Agenda Kenniseconomie worden toegelicht.

Kenniseconomie en Innovatie

The Hague Security Delta (HSD)
De Haagse kennisinfrastructuur op het gebied van cyber security is in 2016 versterkt met nieuwe opleidingen, lectoraten en samenwerkingsverbanden op mbo-, hbo- en wo-niveau. The Hague Security Delta (HSD) presenteerde een Human Capital Agenda voor cyber security talent. Innovation Quarter (IQ) begeleidde in 2016 7 internationale security-bedrijven bij hun vestiging in Den Haag.
Het HSD-cluster telt inmiddels 44 organisaties en bedrijven. Recente nieuwkomers waren onder andere de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD), het lectoraat Digital Forensics van de Hogeschool Leiden en veelbelovende start- en scale-ups zoals Startmail en Red Tulip Systems. De HSD Campus is daarom uitgebreid met een tweede locatie in het World Trade Centre (WTC): het HSD Campus International Centre. In 2016 hebben we verkend of en hoe uitbreiding vorm kan krijgen naar het voormalig ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Verder is de eerste security-investering van het Proof of Concept-fonds UNIIQ een feit. Fase 1 van het Programma voor Integrale Gebiedsbeveiliging Internationale Zone is afgerond in 2016, en Den Haag was in 2016 opnieuw het toneel van prominente bijeenkomsten rond het thema veiligheid en meerdaagse congressen met een internationaal publiek.
In 2016 is de subsidie van Kansen voor West afgerekend voor een bedrag van € 1,7 mln. Daarnaast is een subsidie van € 1 mln. uit het Fonds Economische Structuurversterking verstrekt aan de stichting Hague Security Delta.

Energie en duurzaamheid
In 2016 vestigden Jacobs, EXASUN en Jereh zich in Den Haag. De komst van het internationale ingenieursbureau Jacobs leverde ruim 1.000 arbeidsplaatsen op. EXASUN is een innovatieve Nederlandse fabrikant van zonnepanelen, gericht op verduurzaming. Energiebedrijf TAQA vertrok naar Alkmaar, waar het zijn belangrijkste activiteiten ontplooit (ondergrondse gasopslag). In november vond het European Autumn Gas Conference (EAGC) plaats in het World Forum.

Smart City
Den Haag wilde in 2016 de kwartiermakersfase afronden voor het programma Smart The Hague en de tot nu toe behaalde resultaten en ervaringen borgen in een permanent Smart City programma. De kwartiermakerfase is afgerond in het voorjaar van 2016. In deze eerste fase zijn in nauwe samenwerking met (lokale) bedrijven en kennisinstellingen verschillende Smart City projecten opgezet, onder meer op het gebied van slimme verlichting, Open Data, gezondheidszorg, leefbaarheid en duurzaamheid. In 2016 gaven we € 0,8 mln. uit het Fonds Economische Structuurversterking uit aan Smart City.

IT/Tech
In 2016 is het Haagse IT/TECH-cluster verder versterkt. De gemeente droeg financieel bij aan de opening van een The Hague Tech-gebouw, dat in 2017 verder wordt ontwikkeld als innovatieve hub voor IT/Tech-bedrijven.
Via het Smart City-programma biedt gemeente Den Haag technologiebedrijven de kans innovatieve toepassingen te ontwikkelen. In 2016 ontwikkelden Haagse bedrijven bijvoorbeeld een smart city resillient framework voor steden in de Verenigde Staten.
Het tekort aan personeel in de Nederlandse IT-sector groeit nog steeds. Om in dit tekort te voorzien ondersteunt de gemeente Den Haag de organisatie van een maandelijkse programmeerwedstrijd (‘Coder Dojo’) bij de bibliotheken. Daarnaast is het spel IamIT ontwikkeld, dat MBO-studenten begeleidt en ondersteunt om te komen tot een betere match met werkgevers en specifieke startersbanen. In totaal kregen tien connectivity start-ups ondersteuning via het accelerator-programma World Startup Factory.
Als onderdeel van de wervingsstrategie was Den Haag in 2016 vertegenwoordigd op internationaal toonaangevende evenementen zoals het Mobile World Congress. In 2016 vond ook de 360 Mobile top plaats in Den Haag.

Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH)
De MRDH ontwikkelde in 2016 een regionale investeringsstrategie: “Investeren in vernieuwing”. In deze strategie staan vier lijnen benoemd: bereikbaarheid, economische vernieuwing, toonaangevende verduurzaming en attractiviteit van stad en regio. De ambitie is 25.000 tot 50.000 banen en 2 tot 4 procent extra economische groei.
De MRDH en de provincie Zuid-Holland hebben het Regionale Investeringsprogramma met in totaal 150 projecten aangeboden aan premier Rutte. Voor Den Haag bevat de regionale investeringsstrategie de volgende speerpunten: de Haagse centrumontwikkeling (Central Innovation District), de Nieuwe Generatie stadswijken, de ontwikkeling van de kust, de regionale schaalsprong in het openbaar vervoer en de verdere ontwikkeling van The Hague Security Delta.

Roadmap Next Economy
In 2016 ontwikkelden de MRDH-gemeenten samen met bedrijven, kennisinstellingen en regionale partners (provincie Zuid-Holland, de Economische Programmaraad Zuidvleugel) de Roadmap Next Economy (RNE). De RNE definieert vijf terreinen waarop de economie zal moeten veranderen, ofwel “transitiepaden”:

• smart digital delta, gericht op de kansen die digitalisering brengt om regionale topsectoren te versterken en stedelijke gebieden aantrekkelijker te maken;
• smart energy delta, gericht op het realiseren van de energietransitie en het aangrijpen van de economische kansen daarvan;
• circulaire economie, met een focus op hergebruik van grondstoffen uit afval en de werkgelegenheid die dat kan bieden;
• de ondernemende regio: versterken van ondernemerschap, innovatie door samenwerking en (door)groei van startups;
• next society, gericht op een inclusieve economie waarin – mede door op maat gesneden onderwijs – alle inwoners van de regio kunnen deelnemen.

Ook voor Den Haag staan speerpunten in de RNE, zoals de vertaling van de digitalisering naar groeikansen voor het veiligheidscluster The Hague Security Delta (HSD). Ook in het oog springt het ontwikkelen van slimme technologische oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen in de stad (bijvoorbeeld slimme lantaarnpalen op de boulevard en voorzieningen voor het langer thuis kunnen blijven wonen van ouderen).
De energietransitie krijgt in Den Haag mede gestalte met pilots rond verduurzaming van bestaande woningen in de wijken Mariahoeve en Moerwijk.
Het RNE-thema circulaire economie wordt in Den Haag ondermeer vertaald naar projecten op de Binckhorst (waaronder Afval Loont, Grondstoffenmakelaar). Naast ecologische winst leveren die ook nieuwe banen op voor laaggeschoolde werkzoekenden in de stad.
Tien MBO- en HBO-instellingen uit Den Haag en de regio gaan samenwerken in een Next Education Group. Zo gaan ze samen de maatschappelijke vraagstukken van de transitie te lijf.
Tientallen bedrijven hebben zich gecommitteerd aan de projectvoorstellen uit de RNE. Samen met gemeenten en kennisinstellingen is het idee om deze voorstellen in 2017 uit te werken naar businesscases en daadwerkelijke uitwerking.

Kansen voor West/EFRO
Het programma Kansen voor West I is eind 2016 afgelopen. Door een voorspoedig verloop van de verantwoordingen van met name de revolverende fondsen, zijn de projecten in 2016 allemaal afgerekend. Deze afrekeningen waren pas gepland in 2017. Op dit moment worden de programmamiddelen afgerekend met Europa en tussen de decentrale partners.
Onderstaand overzicht geeft het totale programma Kansen voor West I weer. Een gedeelte van de middelen is via de gemeentelijke Reserve Overcommitering afgerekend. Deze is ingesteld zodat de gemeente meer projecten in uitvoering kan nemen dan waarvoor initieel subsidie beschikbaar is. De reserve is pas aangesproken nadat alle subsidiemiddelen daadwerkelijk waren afgerekend.
In het voorjaar van 2017 wordt het eindverslag Kansen voor West I Den Haag aangeboden. Hierin worden de inhoudelijke en financiële programmaresultaten in detail toegelicht.

In 2016 zijn vier projecten goedgekeurd binnen het programma Kansen voor West II. In Scheveningen startte de Community Led Local Development. Inwoners en ondernemers op Scheveningen zullen samen projecten opzetten om onze kustplaats te verfraaien en nieuwe werkgelegenheid te creëren. Daarnaast kan Wings for Aid aan de slag met de ontwikkeling van onbemande vliegtuigjes voor het vervoer van hulpgoederen naar onherbergzame gebieden.

Stichting Holdingfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID)
In 2013 richtte de gemeente de stichting HEID op. Het bestuur van de stichting wordt statutair benoemd door het college.
Via stichting HEID kan de gemeente Den Haag revolverend investeren in stedelijke ontwikkeling. De bestaande EFRO fondsen ED en FRED voor respectievelijk energie-efficiency en bedrijfsruimte hebben de beschikbare middelen volledig geïnvesteerd in projecten. Met onderzoek heeft stichting HEID aangetoond dat de fondsen nog steeds voorzien in een grote behoefte, en daarmee is de basis gelegd voor een aanvullende subsidieaanvraag bij het nieuwe EFRO programma.

In 2016 is via HEID ook € 0,4 mln. geïnvesteerd in een seed fonds van in totaal € 8 mln. voor de cyber security- sector. Door deze investering zijn nu ook de HSD en Innovation Quarter nauw betrokken bij dit fonds. Deze investering was mogelijk door de gerevolveerde middelen uit de Europese startersfondsen. Verder is met Europese subsidies geïnvesteerd in het bestaande participatiefonds van Innovation Quarter (€ 2mln.).

Stichting HEID is facultatief opgenomen in de paragraaf verbonden partijen van deze programmarekening. Daar wordt meer achtergrondinformatie over deze stichting gegeven en wordt nader ingegaan op ontwikkelingen in 2016. Hieronder volgt een overzicht van de middelen die via de gemeente zijn verstrekt aan stichting HEID.

Regionale Ontwikkelingsmaatschappij InnovationQuarter BV (IQ)
Medio 2016 heeft IQ een proof-of-concept fonds opgericht van van € 22 miljoen (UNIIQ). Dit fonds investeert in ontwikkelingen in het midden- en kleinbedrijf tijdens een eerdere, meer risicovolle fase. De Participatiemaatschappij Innovation Quarter B.V. deed in 2016 negen nieuwe investeringen; bijna een verdubbeling ten opzichte van 2015. Daarnaast kregen drie bedrijven die al in portfolio zitten ruimte voor vervolginvesteringen gekregen na het behalen van de overeengekomen mijlpalen. Voor meer (o.a. financiële) informatie verwijzen we naar de paragraaf verbonden partijen.

Toelichting financieel resultaat product Kenniseconomie en innovatie      € 0,3 mln. N /I

Subsidieregeling Pieken in de Delta € 0,7 mln. N/I
De projecten uit de subsidieregeling Pieken in de Delta zijn nu bijna allemaal afgerekend, behalve Anti Piracy Citadel. Dit project was in 2015 op nihil vastgesteld, maar hierop is bezwaar ingediend. Deze is in november 2016 gegrond verklaard door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en daarop is de subsidie op 90% vastgesteld. Na ontvangst van aanvullende informatie, wordt in maart 2017 ook de cofinanciering door de gemeente op 90% vastgesteld. Deze subsidiebijdrage ten laste van 2016 gebracht, terwijl dit niet begroot was. Tegenover 0,7 mln. extra lasten voor de cofinanciering, staat een extra onttrekking aan de Reserve Cofinanciering op programma 17 die hiervoor nog beschikbaar is.

Overig € 0,4 mln. V/I
Overige kleinere resultaten per saldo.

Internationale Stad

Programma Internationaal
De gemeente blijft zich inzetten om de positie van Den Haag als juridische hoofdstad van de wereld verder uit te bouwen en de stad sterker te positioneren als kweekvijver voor innovaties en kennisontwikkeling op het gebied van vrede, recht en veiligheid. De hoofdlijnen van het Programma Internationaal (PI) zijn:

• Het verder vergroten van de statuur van Den Haag als internationale stad door acquisitie van internationale organisaties en Niet Gouvernementele Organisaties (NGO’s);
• Economische kracht en concurrentievermogen versterken door allianties met de partners in de stad en regio en slim koppelen van bestaande en nieuwe initiatieven zoals The Hague Humanity Hub;
• Meer zichtbaarheid creëren door ons in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) en in de wereld scherper te positioneren en te profileren als internationale stad van vrede en recht.

Het Programma Internationaal is verder uitgewerkt in meerdere impulsdossiers en om deze ambitie te realiseren zijn de onderstaande zaken uitgevoerd. In 2016 was uit het collegeprogramma € 2,0 mln. beschikbaar om dit programma te realiseren.

The Hague Humanity Hub (HHH)

The Hague Humanity Hub heeft een duidelijke ambitie: Den Haag als ‘s werelds toonaangevende innovatiecentrum voor vrede en recht. Het zal het vlaggenschip worden van het internationaal juridische cluster in Den Haag. Wij creëren hiermee een uniek platform waar vooruitstrevende organisaties samenkomen om vernieuwende oplossingen te ontwikkelen voor vraagstukken op het gebied van vrede en recht.In 2016 is er een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar de huisvesting, met positief advies over de winstgevendheid na de eerste jaren. Ook zijn inmiddels al meerdere key stakeholders verbonden aan oprichting van de HHH. Samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken slaagden we erin om UNOCHA (United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs) te koppelen aan het HHH. Daarnaast zijn we nu op zoek naar een fysieke locatie.

Big Data for Peace and Humanity

Voor het dossier Big Data for Peace and Humanity is op 3 juni 2016 HumanityX succesvol gelanceerd. HumanityX (als onderdeel van The Hague Humanity Hub)is een innovatieplatform van de Universiteit Leiden en de gemeente Den Haag. Het is een multidisciplinair team, gespecialiseerd in het ontwerpen van digitale innovaties voor wereldwijde vraagstukken. Daarnaast is een Memorandum of Understanding ondertekend met het Peace Innovation Lab (PIL) gelieerd aan Stanford University. De verkenningsfase is afgerond en de uitvoering van projecten in het kader van de HHH, met partners in de stad is in gang gezet. De onderzoekskosten voor het PIL bedroegen € 0,1 mln. in 2016.

The Hague Hearing Centre (THHC)

Het programma The Hague Hearing Centre (THHC) is gericht op de versterking van het Legal en Finance cluster. Centraal hierin staat de vestiging van een fysiek hearing centre: een flexibele locatie waar partijen internationale arbitrage zaken kunnen voeren. Daaromheen investeren we in internationale marketing, toevoer van arbitragezaken en marktontwikkeling. In 2016 subsidieerden we PRIME, een belangrijke partner in de toevoer van arbitragezaken; de eerste zaak is inmiddels binnen.
Daarnaast zochten we in 2016 met de partners intensief naar de fysieke locatie voor het THHC. Na onderzoek van een aantal opties hebben we inmiddels gekozen voor een partij, waarmee we nu in gesprek zijn om de verdere samenwerking vast te leggen.
We begonnen in 2016 ook met het verkennen van het Nieuwe Recht als ontwikkeling van een nieuwe juridische markt. Het nieuwe recht draait om vraagstukken op de grens van recht en internet.

Museum voor Vrede en Recht

Voor het oprichten van een museum voor Vrede en Recht zijn in 2016 een haalbaarheidsonderzoek en een second opinion opgeleverd. De uitkomsten van het vervolgonderzoek zijn beschikbaar in de eerste helft van 2017. Deze is inmiddels aan de raad toegestuurd.

Urban Security

Een leefbare stad is zeker ook een veilige stad. In Den Haag pakken we het thema Urban Security actief op volgens de Haagse Aanpak: een zorgvuldige mix van preventieve en repressieve maatregelen. Het centrale uitgangspunt is: zacht waar het kan, hard als het moet. Dit is een brede, integrale lokale aanpak, die wordt gekenmerkt door: (I) repressief ingrijpen als sprake is van gevaarzetting en de kernwaarden van de samenleving in het geding zijn; (II) specifieke preventie door een persoonsgerichte aanpak; en (III) algemene preventie om de voedingsbodem voor radicalisering weg te nemen.
Den Haag organiseert bijeenkomsten over dit onderwerp en komt zo in het nieuws als stad met internationale expertise en de kracht om partijen samen te brengen. Zo is in november 2016 een Round Table gehouden in New York, met als gastheer de burgemeester en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), Dick Schoof. De reacties op deze bijeenkomst waren heel positief. Onder de aanwezigen waren onder meer de burgemeester van Orlando, het US State Department en de stad New York.

Internationale organisaties en evenementen

• De gemeente gaf een extra bijdrage van € 0,8 mln. om de uitbreiding en renovatie mogelijk te maken van de NATO Communications and Information Agency (NCIA). De eerste extra honderd werknemers zijn in 2016 gestart bij NCIA met hun werkzaamheden in tijdelijke kantoorunits.
• De lasten voor werving van nieuwe internationale organisaties voor de stad en de huur van het pand “Bertha von Suttner” bedroegen in 2016 € 2,7 mln.
• Justice en Peace heeft in 2016 drie mensenrechtenverdedigers (MRV’ers) in Den Haag gehuisvest voor het Shelter City project. Inmiddels hebben acht gemeenten zich aangesloten en ondersteunt een Haags vrijwilligersnetwerk de MRV’ers.

City Diplomacy
Het college is in 2016 ondersteund met de voorbereiding en uitvoering van vier missies naar het buitenland. Daaronder waren de jaarlijkse conferentie van de American Society of International Law (ASIL) en een missie naar New York, waar de burgemeester de secretaris-generaal van de Verenigde Naties (SG VN) ontmoette. Deze missies leveren een belangrijke bijdrage aan het positioneren en profileren van Den Haag als Internationale Stad van Vrede, Recht en Veiligheid. Het terugkerende bezoek aan ASIL is een ideaal toneel om samenwerking tussen Haagse en Amerikaanse bedrijven en kennisinstellingen te stimuleren of intensiveren op thema’s die belangrijk zijn voor Den Haag, zoals Cyber Security en Big Data. De reis naar New York resulteerde in een bezoek van de SG VN aan Den Haag in april 2016.

Draagvlak in de stad
Om Hagenaars en Haagse expats met elkaar te verbinden, organiseerden we activiteiten onder de noemer Haagse Brug. In totaal waren het elf activiteiten in en met de stadsdelen Centrum, Laak, Scheveningen, Segbroek en Leidschenveen-Ypenburg. Drie van deze evenementen stonden in het teken van het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie in 2016. Daarnaast was er wederom de Haagse Internationale Open Dag: twaalf internationale organisaties openden hun deuren voor ruim 4.000 bezoekers.

Verder heeft de Haagse Brug in 2016 bijgedragen aan het toegankelijk maken van Haagse evenementen voor expats, zoals de Dag van de Haagse Geschiedenis. Tot slot selecteerden de Haagse Hogeschool, InHolland, ISS en Campus Den Haag voor de vierde keer honderd internationale studenten om deel te nemen aan de World Class The Hague. Dit netwerk telt inmiddels 400 jonge ambassadeurs voor de stad.

Global Parliament of Mayors
In 2016 vond de eerste conferentie van het Global Parliament of Mayors (GPM) plaats in het World Forum. Zestig burgemeesters uit alle continenten kwam bijeen om met elkaar in discussie te gaan over migratie en klimaatverandering. Belangrijkste uitkomst van de vergadering was de oprichting van het GPM-secretariaat in Den Haag. In totaal kostte het GPM in 2016 € 0,1mln.

Toelichting financieel resultaat product Internationale Stad         € 0,5 mln. V /I

Internationaal en Werving € 0,5 mln. V/I
Organisaties kunnen onder voorwaarden een tegemoetkoming krijgen in vestigingskosten. Soms duurt het langer dan begroot voordat organisaties voldoen aan de voorwaarden van tegemoetkoming. Afgelopen jaar is daarom € 0,5 mln. nog niet besteed. Dit voordeel vloeit terug naar de gemeentebrede reserve internationaal en werving op programma 17. Betaling volgt zodra de betreffende organisaties hebben voldaan aan de voorwaarden.

Product Fonds Economische Structuurversterking (FES)

Het Fonds Economische Structuurversterking (FES) heeft het afgelopen jaar succesvol geïnvesteerd in de bedrijfsvoerings van Stichting The Hague Security Delta (€ 1 mln). Daarnaast zijn uit het FES investeringen gedaan in Smart City (€ 0,8 mln.) en was er een bijdrage aan universiteiten ten behoeve van huisvesting van Haagse studenten in Wijnhaven (€ 2,2 mln.). Dit netwerk blijft groeien: inmiddels zijn er 240 (betalende) bedrijven. Het bestuur is inmiddels verplichtingen aangegaan voor alle middelen uit dit fonds.

Agenda Stedelijke Economie

In maart 2015 presenteerden we de Agenda Stedelijke Economie (RIS 281393) als uitwerking van de programmatische aanpak Economie en Werk. In november 2016 verscheen de voortgangsrapportage Agenda Stedelijke Economie (RIS 295672). In de agenda staat de kracht van ondernemerschap als banenmotor van de Haagse economie centraal. Een optimaal ondernemersklimaat is hierbij onmisbaar. De agenda richt zich op:

1. startup economy; het aantrekken en vasthouden van jonge veelbelovende ondernemingen en creatief talent om zo de transitie naar een innovatieve economie te versnellen;
2. toerisme; meer toeristen verleiden om Den Haag te bezoeken, langer in onze stad te verblijven en hier meer geld uit te geven;
3. acquisitie van internationale congressen en bedrijven;
4. branding; een forse kwaliteitsimpuls geven aan de branding en marketing van Den Haag.

Per product lichten we hieronder de agenda Stedelijke Economie toe.

Stedelijke economie

1. Startup Economy

Met het programma The Hague Impact Economy investeerde de gemeente in 2016 € 1,6 mln. in een concurrerend klimaat voor startups dat sterk internationaal onderscheidend is. We zetten sterk in op de zichtbaarheid van Den Haag als aantrekkelijke plek voor startups met nationaal toonaangevende evenementen als het Impact Startup Fest en de How To Get There Summit. Ook gingen we een samenwerking aan met belangrijke nationale (onder andere gemeente Amsterdam en gemeente Eindhoven) en internationale partners (onder andere de steden San Francisco en Bangalore).
Het online bereik is in 2016 gegroeid: het platform ImpactCity.nl met 252 procent en de Facebook-pagina met 310 procent. Het aantal volgers op Twitter nam toe van enkele honderden naar een paar duizend. Den Haag zette stappen op het gebied van seed funding (Haagse Vernieuwers), experimenten (Noordzeeboerderij en Ocean Cleanup) en toegankelijke innovatieve aanbestedingen (Startup in Residence). Ook investeerden we in aansprekende programmering op het gebied van accelerators zoals World Startup Factory (tweede programma met negen startups gestart) en iMPACT booster.
Met het Wervingsfonds konden we in 2016 vijf partijen aantrekken, waaronder het toonaangevende Samasource uit San Francisco. Verzamelpanden als de Caballerofabriek en Binck36 zitten inmiddels vol.

2. Toerisme

Den Haag behoort tot de belangrijkste toeristische bestemmingen van Nederland, met jaarlijks ruim 1,5 miljoen overnachtingen. In 2016 groeide het aantal overnachtingen in Den Haag met circa 7 procent. Deze groei komt vooral door een toename van het aantal internationale bezoekers uit onze belangrijkste doellanden (Duitsland, België, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten en Frankrijk).
In 2016 startte Den Haag Marketing met het Bloggershuis in Kijkduin. Dat resulteerde in tientallen blogs, vlogs en artikelen van vooraanstaande bloggers, vloggers en tijdschriften. Daarnaast is extra marketing inzet gepleegd op de winterperiode met als resultaat circa 10 procent meer bezoekers in december.
Om jaarrond meer bezoekers naar onze stad te trekken startten we met de doorontwikkeling van het Museumkwartier. De inzet daarbij is de acquisitie van nieuwe internationale publiekstrekkers; hiervoor schakelden we een acquisiteur in. De gemeente heeft zo meerdere partijen ontvangen en geïnteresseerd voor Den Haag. Dit leidde tot een lange lijst contacten, waarvan een aantal nu concreet kijkt naar de haalbaarheid van een vestiging in Den Haag. Meerdere marktpartijen hebben belangstelling voor het realiseren van een attractie in Scheveningen of de binnenstad.
Na een uitvraag van de gemeente is in 2016 een historische hop-on hop-off tram gaan rijden die ruim meer bezoekers trok dan verwacht. In de eerste maanden dat de tram heeft gereden (juli, augustus en september, circa 375 ritten) waren er gemiddeld 15-20 passagiers per rit (bezettingsgraad circa 50 procent). Daarnaast is de dienstregeling vrijwel altijd gehaald. In 2017 wordt het aantal ritten volgens plan verder uitgebreid.
In de zomer waren Paleis Noordeinde en de Koninklijke Stallen voor het eerst open voor publiek. Dat zorgde voor extra bezoekers en media-aandacht. Tevens startten we in 2016 met voorbereidingen voor het themajaar 'Mondriaan tot Dutch design' (2017) en het themajaar rond het 200 jarig bestaan van de badplaats Scheveningen (2018). De gemeente gaf opdracht voor het thematisch aankleden van het Stadhuis en de Hofvijver. Daarnaast zijn 350 Mondriaan pakketten gemaakt voor winkeliers (etalages). Ook legden we contact met commerciële partijen die – voor eigen rekening – hun gebouw hebben aangekleed in Mondriaanstijl. Samen met onze partners stelden we een uitgebreide communicatie- en marketingstrategie op, om zo te zorgen voor publicaties en extra bezoekers. Om het themajaar te coördineren stelde het Gemeentemuseum een kwartiermaker aan.
In totaal waren de gemeentelijke kosten voor deze initiatieven € 1,2 mln.

Binnenstad
De binnenstad heeft circa 32 miljoen bezoekers gehad in 2016. Samen met private partijen werkten we in 2016 door aan de ontwikkeling van de binnenstad op basis van het Binnenstadsplan en de Uitvoeringsagenda Binnenstad. Om een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de publieke ruimte lanceerden we het programma De Kern Bijzonder, van waaruit een nieuwe impuls wordt gegeven aan de Buitenruimte. Ook wordt gewerkt aan de verdere ontwikkeling van het Museumkwartier.
De gemeente ondersteunt het Bureau Binnenstad om de publiek-private samenwerking aan te jagen, te coördineren en actief private projecten te ondersteunen. Verder werkte de gemeente in 2016 aan de aanpak van het Koningin Julianaplein, het Spuikwartier, de Haagse loper, de Loper Oude Centrum, de Grote Marktstraat en het Noordeinde. In totaal was hiermee een bedrag gemoeid van € 0,7 mln.

Scheveningen Bad
We zien het als een uitdaging om naast alle positieve ontwikkelingen, Den Haag, met Scheveningen als badplaats, nog beter op de kaart te zetten en te profileren als unieke bestemming aan zee. Versterken van het toerisme heeft hoge prioriteit. Private partijen investeren volop, maar de gemeente ook. Een belangrijk project is de aanpak van het resterende deel van de boulevard via de Kust Gezond(RIS 281160). In december 2016 stelde de raad het voorlopig ontwerp vast voor de Noordboulevard, Middenboulevard en Kurhaus en omgeving (RIS 295697).
Daarnaast is een belangrijke doelstelling dat er meer vertier komt in alle vier seizoenen. In Scheveningen Bad willen we nieuwe attracties trekken en stimuleren we impulsen in bestaande trekkers. Daarbij gebruiken we de Kanskaart toerisme (Voortgang Toerisme, RIS 295521). Een belangrijke andere pijler is betere samenwerking tussen partijen in Scheveningen. Om dit te bereiken, startte een groep kwartiermakers met de opdracht om deze samenwerking in 2017 inhoudelijk verder vorm te geven. De kosten voor het onderdeel Scheveningen Bad bedroegen € 0,2 mln.

Scheveningen Haven
Bij de stedelijke ontwikkeling rondom de haven ligt het accent nu meer op de economische functie van de haven. De gemeente heeft gekozen voor versterking van de maritieme bedrijvigheid in Scheveningen Haven met als prioriteiten visserij, watersport, havengebonden dienstverlening en innovatie. In 2016 pasten we hiervoor (onder andere) het nieuwbouwprogramma aan op het voormalig Norfolkterrein.
Ook startten de voorbereidingen voor de realisatie van een nieuw bedrijfsgebouw aan de Dr. Lelykade. Dit vergroot vestigingsmogelijkheden voor maritieme bedrijven in het algemeen, maar specifiek voor bedrijven in de offshore dienstverlening. In 2016 bereikte de gebiedsontwikkeling op het Noordelijk Havenhoofd het stadium dat besluitvorming kan plaatsvinden. Ontwikkeling van dit gebied geeft een flinke impuls aan de visserijsector. De onderhandelingen duren echter langer dan verwacht. Besluitvorming is nu voorzien voor het eerste kwartaal van 2017.
In 2016 kwamen ook de ambities voor ‘Innoport Scheveningen’ van de grond. We troffen de voorbereidingen voor de realisatie van een ‘Entreegebouw Innoport’ in het voormalige kantoor van de Norfolkline. De gemeente ondersteunde een aantal innovaties financieel. Den Haag sloot zich in 2016 aan bij het Valorisatieprogramma Deltatechnologie & Water (VP Delta) van de TU Delft en de regionale ontwikkelingsmaatschappij InnovationQuarter. The Ocean Cleanup van Boyan Slat koos Scheveningen haven als uitvalsbasis voor de test van het eerste prototype van de installatie waarmee hij het plastic uit de oceanen wil halen. De Noordzeeboerderij startte met de eerste pilot om zeewier te telen op de Noordzee. Ook droeg de gemeente bij aan het ‘Sailing Innovation Centre’, dat is gericht op het versterken van de economische impact van innovaties in de zeilsport.

Evenementen
De gemeente droeg in 2016 voor € 3,5 mln. bij aan evenementen in de stad, via het budget voor grootschalige publieksevenementen en het Promotiefonds Kleine Publieksevenementen. In totaal zijn zo 15 grootschalige en 23 kleinere publieksevenementen mogelijk gemaakt. Daarnaast vergunde de gemeente een kerstmarkt in de jaren 2016, 2017 en 2018.
De gemeente wil Den Haag positioneren als aantrekkelijke evenementenstad. In 2016 leidde dat tot een aantal (deels nieuwe) evenementen, waaronder de Red Bull Knock Out, Urban Trail Den Haag, Europa Culinair en de Scheveningen Light Walk en concerten van bekende artiesten als Bruce Springsteen, Marco Borsato en de Golden Earring. We verbeterden de samenwerking en afstemming met de evenementenorganisatoren via het Sectoroverleg Haagse Evenementen. Ook is een kwartiermaker aangesteld om te bekijken wat de mogelijkheden zijn voor een Centraal Evenementenbureau.

Detailhandel
De gemeente droeg voor € 2,8 mln. bij aan de kwaliteit van Den Haag als winkelstad en toename van de werkgelegenheid, op basis van het Actieprogramma Den Haag Winkelstad 2015-2018 (RIS 281552). De gemeente doet dat via het Haags Retailpunt, bestemd om ondernemerscollectieven en BedrijfsInvesteringsZones (BIZ) te ondersteunen. Ook in 2016 zijn BIZ’en verlengd en gestart. Op dit moment telt Den Haag 20 BIZ’en. In samenwerking met de ondernemers investeerden we in de belangrijke winkelstraten, zoals de Betje Wolffstraat, Laak en Hofkwartier/Noordeinde.
Via het smart shopping-programma droegen we bij aan de vernieuwing en innovatie in winkelstraten en van retailers, onder andere door betere online zichtbaarheid. Samen met zestien landelijke partners presenteerde Den Haag de retail innovatie agenda aan minister Kamp. In deze agenda is Den Haag de leidende partner en tegelijk proeftuin, of wel living lab. Verder werkten we aan herontwikkeling (onder andere van het V&D-pand) en het aantrekken van nieuwe winkelformules, stimuleerden we herinrichting en droegen we bij aan het profileren van de local heroes. Ook vulden we nieuwe banen in met het Werkgeversservicepunt.

Horeca
In februari stelde de raad de Horecavisie 2016 vast (RIS 288645). Met nieuw beleid wil de gemeente het Haagse horecaklimaat versterken. Ondernemers krijgen meer ruimte om te ondernemen en in te spelen op de wensen van de consument. Na vaststelling van de Horecavisie is een aantal zaken direct geregeld: horecazaken mogen nu vier keer per jaar meer geluid maken; het aanvragen van een incidentele nachtontheffing (‘verlaatje’ ) gaat nu via een melding en is dus gratis; het aantal verlaatjes is verhoogd van tien naar twaalf; en in de toeristische gebieden binnenstad en Scheveningen mogen de terrassen open blijven tot 01.00 uur. Tot slot is op de Haagse website een overzichtskaart gepubliceerd met alle horecagebieden. In totaal kostte dit € 0,2 mln.
De Haagse deelname aan de VNG-pilot mengfuncties kreeg vorm in het eerste halfjaar van 2016. Deze pilot loopt tot 1 juni 2017. De pilot maakt het tijdelijk mogelijk om detailhandel te combineren met het schenken van alcohol.

3. Acquisitie internationale congressen en bedrijven

Congressen/World Forum
Den Haag wil meer internationale congressen naar de stad trekken, mede vanwege de hoge bestedingen per congresdeelnemer. Daarom investeerde de gemeente in het uitbouwen van The Hague Convention Bureau (THCB) en de acquisitie van internationale, meerdaagse congressen. In 2016 gaat het om € 2,2 mln. Met dat bedrag is het THCB verder uitgebouwd tot een krachtige salesorganisatie die professioneel en actief internationale congressen werft. Samen met de congrespartners haalde THCB in 2016 40 definitieve congresboekingen binnen, samen goed voor meer dan 24.000 deelnemers die opgeteld 87.000 dagen deelnemen aan congressen; een verwachte bestedingsimpuls van meer dan €
26 mln. In 2016 won THCB de C&IT Award voor Best Short Haul Destination en de gouden M&IT Award voor Best Overseas Convention Bureau.
De renovatie van het World Forum Convention Centre (WFCC) is in volle gang. De nieuwe uitbreiding, de Luifelzaal, is begin 2016 opgeleverd en in gebruik genomen. Deze vlakke vloerzaal trekt meer congressen vanuit de markt naar het WFCC; congressen en evenementen die zonder deze voorziening niet naar Den Haag zouden zijn gekomen.
In 2016 waren er 31 meerdaagse internationale congressen; 2016 was daarmee een topjaar. De lasten van de uitbreiding van het gebouw waren in 2016 € 9 mln. Voor dit bedrag heeft een onttrekking plaatsgevonden uit de hiervoor beschikbare reserve World Forum Convention Center. De werkzaamheden liggen op schema en de evenementen kunnen grotendeels normaal doorgang vinden.

Acquisitie van bedrijven
Het afgelopen jaar investeerden 49 buitenlandse bedrijven in Den Haag door een vestiging te openen of bestaande activiteiten uit te breiden. Samen zorgen deze nieuwe investeringen op termijn voor 588 extra banen. De Verenigde Staten, India en China zijn de belangrijkste landen van herkomst van deze investeerders.
Deze nieuwe investeringsprojecten zijn het resultaat van een gezamenlijke inspanning van de Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA), WestHolland Foreign Investment Agency (WFIA) en InnovationQuarter. InnovationQuarter begeleidde het afgelopen jaar in totaal negen bedrijven bij een vestiging in Den Haag, waarvan zeven bedrijven in de security-sector. De financiële bijdrage van de gemeente Den Haag was in 2016 € 1,8 mln.

MKBdienstverlening & Relatiebeheer
Den Haag heeft accountmanagement in alle sectoren (€ 0,2 mln.). De gemeente onderhoudt veel individuele contacten met ondernemers en organiseert voor hen specifieke bijeenkomsten. De gemeente organiseerde ook diverse algemene relatiebijeenkomsten voor Haagse bedrijven, waaronder de Prinsjesdaglunch, vier OndernemersOntbijten, het Ondernemersgala, een MKB Groei Event en het Ondernemersplein.

Bedrijfsruimte en bedrijventerreinen
Bedrijfshuisvesting en bedrijventerreinen zijn belangrijk voor de economie van de stad. Onderzoek in 2016 liet zien dat de stad de komende tien jaar behoefte heeft aan ongeveer 40.000 m2 nieuwe kleinschalige bedrijfsruimte. In 2016 startten we met een locatiescan om kansrijke plekken te inventariseren die hiervoor in aanmerking komen.
De Haagse binnenstedelijke bedrijventerreinen, Zichtenburg, Kerketuinen en Dekkershoek (ZKD) en Forepark, Uitenhagestraat, Westvlietweg, Ypenburg staan in toenemende mate onder druk van stedelijke functies als woningbouw. Die trend wordt nog versterkt door de verwachte sterke groei van de Haagse bevolking in de komende jaren. Een andere trend die doorzette in 2016 is toenemende leegstand van de grootschalige bedrijfsruimten (showrooms, hallen) op de bedrijventerreinen.
Deze beide trends kunnen op langere termijn leiden tot een fors verlies aan bedrijventerreinen en bedrijfshuisvesting. Voor ons was dat reden om in 2016 te starten met het actualiseren van de Bedrijventerreinenvisie 2005 – 2020. Doel is het formuleren van een visie op de toekomst van de Haagse terreinen. De bijdrage van de gemeente Den Haag was in 2016 € 0,5 mln.

World Trade Centre BV
Na overdracht van de licentie aan de gemeente zijn er geen nieuwe activiteiten ontplooid. Daardoor is er geen reden meer om de vennootschap te continueren. Het college heeft dus besloten tot opheffing van WTC BV. Dit proces wordt begin 2017 afgerond. Voor meer informatie verwijzen we naar de paragraaf verbonden partijen.

Toelichting financieel resultaat product Stedelijke Economie         € 0,4 mln. V /I

Cofinanciering revolverende fondsen Kansen voor West I € 2,0 mln. N/I
Zoals eerder gemeld zijn in 2016 de revolverende fondsen afgerekend met Kansen voor West, in tegenstelling tot wat bij het halfjaarbericht werd verwacht. Daardoor zijn voor € 2,0 mln. aan extra lasten gemaakt voor cofinanciering. Tegenover € 2,0 mln. extra lasten voor cofinanciering van de revolverende fondsen, staat een extra onttrekking aan de Reserve Cofinanciering op programma 17 die hiervoor beschikbaar is.

Storting Fonds Ruimte en Economie Den Haag € 2,3 mln. V/I
De begrote € 2,3 mln. storting in het JESSICA Fonds Ruimte en Economie Den Haag (FRED) is in 2016 niet gerealiseerd. De subsidie is verstrekt aan Stichting Holdingfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID), maar de storting naar FRED heeft nog niet plaatsgevonden, omdat eerst tot een investeringsstrategie besloten moet worden. Vervolgens wordt een fondsmanager aangesteld en worden aanvullende subsidiemiddelen aangevraagd.

Overig € 0,1 mln. V/I
Overige kleinere resultaten per saldo.

Citymarketing

In 2016 gingen we van start met de Aanpak Haagse Citybranding 2020 (RIS288025). Het merk Den Haag is in 2016 scherper gedefinieerd. We geven onder andere bijzondere aandacht voor de doelgroep young professionals en werken meer met ambassadeurs. De gemeentelijke bijdrage aan de Haagse citybranding was in 2016 € 1,5 mln.

In 2016 professionaliseerden we ook de samenwerking met de marketingcoalities in de stad die zijn gericht op het aantrekken van bezoekers, bedrijven, studenten en young professionals.
Voorbeelden zijn een ambassadeursproject waarin 25 Haagse young professionals ‘hun Den Haag’ laten zien in video’s en vlogs en de ontwikkeling van een aantrekkelijke internet-portal over het leven in Den Haag. Aan deze portal koppelen we een aanpak via social media. Deze campagne heeft als doel om young professionals van buiten Den Haag kennis te laten maken met de stad, hun verhalen te laten zien aan de buitenwereld en positieve publiciteit te genereren.
De investeringen in de marketing van Den Haag als internationale stad van Vrede en Recht beginnen hun vruchten af te werpen. Het Just Peace festival editie 2016 liet een duidelijke vooruitgang zien, met meer deelname van partijen uit de stad, en veelzijdiger programma en meer bezoekers. Ook vermeldenswaard is dat Den Haag in 2016 twee onderscheidingen won: de Nationale Citymarketing Trofee (NCT) en de City Nation Place Strategy Award 2016.

Industrieschappen

Met het ontwikkelen en exploiteren van bedrijventerreinen stimuleert de gemeente de werkgelegenheid in de Haagse regio. De gemeente participeert daarom in de gemeenschappelijke regelingen Bedrijvenschap Harnaschpolder en Industrieschap de Plaspolder en is inhoudelijk betrokken bij de Stichting Businesspark Haaglanden.
Voor elk van deze organisaties is een gemeentelijke procesmanager aangesteld die bestuursvergaderingen voorbereidt en het college adviseert. De gemeente detacheert ook medewerkers bij de schappen. De lasten en baten voor dit product bestaan vooral uit personeelslasten en personeelsvergoedingen. Voor de inhoudelijke ontwikkelingen in de schappen verwijzen we hier naar de paragraaf verbonden partijen.

Zeehavens

De primaire taken van het gemeentelijk havenbedrijf zijn het begeleiden van de scheepsvaart van en naar de Scheveningen haven en het toewijzen van ligplaatsen in de haven en het ankergebied voor de Scheveningse kust. Het havenbedrijf is daarnaast verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de nautische verlichting en het beheer van drijvende steigers, en zorgt ervoor dat de haven op diepte wordt gehouden. In 2016 is een nieuwe baggerbestek aanbesteed. In de periode september tot en met december is in totaal 318 kubieke meter gebaggerd. Er kwamen in 2016 4901 schepen binnen in de haven; een stijging met 420 schepen ten opzichte van 2015.
Aan de North Sea Regatta namen dit jaar ruim 90 schepen deel. Om alle schepen een plek te bieden, was een extra steiger van 120 meter neergelegd in de tweede haven. Ondanks het slechte weer was dit een geslaagd evenement.

De hogere onttrekkingen aan de Reserve Overcommittering en de Reserve Stedelijke Onwikkeling hebben te maken met de afrekening van het programma Kansen voor West I (zie ook de toelichting op het financieel resultaat van het programma).
De reserve Stadseconomie viel vrij in 2016, omdat deze onder de grens van € 2,5 mln. was gekomen. Dit bedrag is als incidentele middelen toegevoegd aan de begroting en in 2016 uitgegeven aan het beoogde doel. De overige reserves zijn ongeveer conform de begroting onttrokken en de uitvoering is in de voorgaande tekst toegelicht.