Het programma Verkeer en Milieu kent een voordeel van € 2,4 mln. Op de reguliere uitvoering van de begroting was er geen noemenswaardige onderbesteding.
De parkeeropbrengsten laten een voordeel zien van circa € 2,7 mln., mede als gevolg van hogere opbrengsten door het GSM-betalen. Daarnaast is de juridische procedure
VAB/Veenkade beslecht in het voordeel van de gemeente. De afwikkeling van deze procedure zorgde voor een voordeel van € 0,5 mln. Ook viel de aanbesteding van de bodemsanering Petroleumhaven voordeliger uit dan gedacht (€ 0,2 mln.). Door de digitalisering van het parkeren en de invoering van scanauto’s zijn minder parkeercontroleurs nodig. Dat leverde een voordeel op van € 1,3 mln.
Tegenover deze voordelen staan ook kosten: afrekening van historische voorbereidingskosten die niet gedekt kunnen worden uit de beschikbare budgetten (€ 1 mln.), kosten voor de afkoop van het contract van het dataverbruik parkeerautomaten (€ 1 mln.) en kosten voor verkeersprojecten (onder andere Saturnusstraat en IJsclubpad) die zijn doorgeschoven van 2015 naar 2016 (€ 0,6 mln.).

Majeure afwijkingen 2016 ten opzichte van 2015
Het saldo van baten en lasten, inclusief reserves, is in 2016 circa € 10 mln. lager dan in 2015. Dit verschil komt door verschillende oorzaken. Zo is in 2016 de reserve bodem vrijgevallen en ingezet bij de begrotingsretraite 2016 (€ 5,9 mln.). Hiernaast vielen de inkomsten van de parkeerbelasting hoger uit dan in 2015 (€ 3,8 mln.).

Neutrale ontwikkelingen
De onderuitputting van de reserve parkeren (€ 1,1 mln.) wordt grotendeels verklaard door een voordeel bij het project Rosenburg/Notenbuurt (€ 0,5 mln.). Daarnaast zal de financiële
afwikkeling van de projecten Capadosestraat en Rijswijkseweg pas gebeuren in 2017 (€ 0,41 mln.).
De voorbereiding van enkele openbaar vervoerprojecten (onder andere Lijn 1 Centrum-Scheveningen, tram Norfolk) zijn in 2016 niet volledig uitgevoerd (€ 1,3 mln.). Omdat deze projecten worden gedekt uit bijdragen van derden heeft dit geen invloed op het resultaat.

Verkeersmaatregelen en aanleg straten, wegen en pleinen

Exploitatie 2016

Straten, Wegen en Lanen (RIS 280303) (voorheen wegennet om en in de stad)
Voor het programma Straten, Wegen en Lanen is in 2016 een uitvoeringsprogramma opgesteld. De raad stelde dit begin 2017 vast (RIS 296333). De voorontwerpen van de Melis Stokelaan (RIS 294496) en de Erasmusweg deel 1 (RIS 294199) zijn vastgesteld door het college. Er startten vier nieuwe projecten: de Hofzichtlaan, het tweede deel van de Erasmusweg, de verkenning van de Zuidelijke Randweg en de rotonde Westduinweg-Schokkerweg.

Verkeersveiligheid
De gemeenteraad stelde het Meerjarenprogramma Verkeersveiligheid 2016 – 2019 vast voor de jaren 2016-2017 (RIS 293895), inclusief het uitvoeringsprogramma (UVP) voor de jaren 2016-2017. We zijn gestart met het voorbereiden van de nieuwe werken. Den Haag heeft zich aangesloten bij de landelijke doelstellingen uit de Nota Mobiliteit: in 2020 de helft minder dodelijke verkeersslachtoffers en een derde minder gewonden in het ziekenhuis ten opzichte van 2001. De gemeente besteedde € 1,1 mln. aan verkeersveiligheid.

In 2016 zijn de volgende werkzaamheden verricht in het kader van verkeersveiligheid:

• Herkenbare en veilige wegbeelden: het traject Beeklaan is opgeleverd. Voor de Kempstraat en de Diamanthorst is de voorbereiding vrijwel afgerond. De voorbereidingen zijn gestart voor de Sportlaan, de Ruychrocklaan, de Vlaskamp en de Hengelolaan;
• Er zijn schoolzones aangelegd bij onder andere de Europese school aan de Houtrustweg, de Galvanischool aan de Galvanistraat, de Paul Krugerlaan, de Escamplaan – Tienhovenselaan, de Hengelolaan – Hertenrade en op het Hennegras in Ypenburg;
• 'Blackspots': de projecten rotonde Hengelolaan – Berensteinlaan, kruispunt Margaretha van Hennebergweg - Kraayensteinlaan en de zijde Zuiderparkplaan van het Soestdijkseplein zijn afgerond. Er zijn ook verbeteringen voorbereid bij het Soestdijkseplein, het Goudenregenplein, de Maartensdijklaan – Meppelweg en de Kraayensteinlaan – Margaretha van Hennebergwerg – A. Petersweg.
• 30 Km–gebieden: op de Gooilaan zijn verkeersdrempels aangelegd. Daarnaast zijn op diverse plekken in de stad inritconstructies aangebracht. Voor zeven wijken zijn plannen gemaakt voor het invoeren van een 30 km/u-regime en de maatregelen die daarbij horen.

De Willem de Zwijgerlaan zal verkeersveilig worden gemaakt in 2018, in samenhang met de herinrichting Frederik Hendriklaan. De uitvoering was aanvankelijk voorzien in 2016.

Verkeerseducatie
Verkeerseducatie richt zich op scholieren van de basisscholen. Voor hen hebben we het programma Veilig Leren Fietsen. Bijna 9.000 leerlingen van groep 1 t/m 8 krijgen les. Circa 5.000 leerlingen van groep 7 zijn intussen geslaagd voor het verkeersexamen. Inmiddels hebben 49 scholen een educatief Verkeersplein en hebben 8 Haagse scholen een verkeersbrigade. Nieuw in het programma is de Fietscontroledag. Hieraan hebben in 2016 10 scholen meegedaan.

Voor het voortgezet onderwijs hebben we de programma's Biking2skool=cool en Totally Traffic. Hieraan doen in totaal een kleine 20 scholen mee. Speciaal voor jongeren zijn de programma’s van Responsible Young Drivers en Team Alert. Aan ouderen in Haagse Hout gaven we de opfriscursus rijvaardigheid. In totaal is in 2016 € 0,3 mln. besteed aan verkeerseducatie.

Mobiliteitsfonds
De Metropoolregio Rotterdam Den Haag heft van de Haaglanden-gemeenten een bijdrage per inwoner ten behoeve van het Mobiliteitsfonds. In 2011 is besloten deze bijdrage (€ 9,148 per inwoner, prijspeil 2014) in stand te houden tot en met 2017. Uit het Mobiliteitsfonds worden subsidies verstrekt aan de deelnemende gemeenten voor een breed pakket aan infrastructurele werken. Den Haag ontvangt vanuit het fonds onder andere bijdragen voor fietsvoorzieningen, de aanleg van de Rotterdamsebaan, verkeersveiligheid en openbaar vervoerprojecten. Met een inwoneraantal van 514.644 droeg Den Haag in 2016 € 4,7 mln. af aan het fonds.

Asfalteren fietspaden
Uit het reguliere budget is jaarlijks € 0,9 mln. beschikbaar voor het asfalteren van fietspaden. Doelstelling is dat alle Haagse fietspaden op termijn zijn geasfalteerd. In 2016 is 4,5 kilometer fietspad voorzien van asfalt, voor een bedrag van in totaal € 1 mln. Er is onder andere gewerkt aan de fietspaden Hildebrandplein, Joke Smitpad, Sophie Resmondpad, Delftselaan, het fietspad langs de Leyweg en de laatste delen van de Hengelolaan en de Westduinweg.
Er resteert nog 31 kilometer betegelde fietspaden die wachten op asfaltering. Vanaf 2017 zullen we dit versneld uitvoeren.

Fietsonvriendelijke Situaties
Samen met vertegenwoordigers van de Fietsersbond beoordelen we meldingen en maken we een programma van aan te pakken locaties. In 2016 zijn achttien fietsonvriendelijke situaties verbeterd. Die verbeteringen zijn bijvoorbeeld het aanbrengen van extra belijning, het aanbrengen of verwijderen van “eilandjes”, het verbeteren van de bebording, het aanbrengen van extra markeringen of het vergroten van opstelstroken. Er is onder andere gewerkt aan de Madurolaan, de kruising Hoogenhoucklaan/Ruychrocklaan, de Nieboerweg, de onderdoorgang Moerwijk, de Wassenaarseweg, de Laakkade, de Bezuidenhoutseweg en de Prinsegracht. Nog dertig andere locaties zijn in voorbereiding. In 2016 besteedden we hieraan € 0,3 mln.

Parkeren in Woongebieden
Parkeren in Woongebieden (PiW) is een voortzetting van het programma P2500. PiW zorgt voor meer parkeerplekken in Haagse woongebieden met een parkeerdruk hoger dan 90 procent. Na aanleg van de nieuwe parkeerplaatsen wordt - als dat nog niet van kracht is - in deze gebieden betaald parkeren ingevoerd. Deze combinatie van maatregelen kan de parkeerdruk in die woongebieden doen dalen tot onder de 90 procent.

In de brief van 31 mei 2016 (RIS 294329) aan de commissie leefomgeving stond aangekondigd dat in heel Bezuidenhout-Oost er 80 nieuwe parkeerplaatsen bij zouden komen. In overleg met de bewoners van Bezuidenhout-Oost is er voor gekozen om op diverse plekken geen extra parkeerplaatsen aan te leggen. De nieuwe inrichting van de openbare ruimte gaat in veel straten zelfs ten koste van enkele parkeerplaatsen. In Bezuidenhout-Oost komen er daarom ongeveer 50 plaatsen minder bij dan gepland. Als alternatief heeft de gemeente 50 parkeerplaatsen gehuurd bij een kantoor aan de Laan van NOI. Deze komen ter beschikking van buurtbewoners. De uitvoering van de eerste fase Bezuidenhout-Oost is afgerond in 2016.
Voor zes straten in Rustenburg-Oostbroek is een voorontwerp voor herinrichting. Als onderdeel hiervan komen er 90 parkeerplaatsen bij. Ook zijn er 65 parkeerplaatsen aangelegd in de Notenbuurt. Verder is gewerkt aan het voorbereiden van projecten (Mient, Laakkwartier), maar anders dan gepland zijn deze in 2016 nog niet uitgevoerd.

Een aantal werken is doorgeschoven naar 2017, zoals laakkwartier en de herinrichting van de Mient ter compensatie van het verlies aan parkeerplaatsen door de gewijzigde plannen aan de Laan van Meerdervoort. In 2016 besteedde de gemeente circa € 2,3 mln. aan de diverse projecten van parkeren in woongebieden.
Overzicht van locaties waar wordt gewerkt aan extra parkeerplaatsen

Toelichting financieel resultaat ( € 0,09 mln. V/I)

Diverse verkeersprojecten € 0,60 mln. N/I
De projecten IJsclubweg en Saturnusstraat zijn gestart in 2015 en afgerond in 2016. In 2015 is op deze projecten een resultaat behaald waarvoor geen dekking meer beschikbaar is in 2016. De kosten 2016 zijn dus geboekt ten laste van de exploitatie geboekt. Dit leidt tot een nadeel van € 0,35 mln. Daarnaast is er een tekort van € 0,25 mln op het project Bankastraat.

Afwikkeling juridische procedure VAB/Veenkade € 0,52 mln. V/I)
Vorig jaar trof de gemeente een voorziening van € 0,52 mln. vanwege een conflict met de aannemer van de Volautomatische Autoberging Veenkade. Deze juridische procedure is inmiddels beslecht in het voordeel van de gemeente. Dit leidt tot een incidenteel voordeel.

Diverse (fiets)projecten € 0,36 mln. N/I
Diverse (fiets)projecten zijn in 2016 nog niet volledig afgerond en hebben een uitloop in 2017. Daarnaast zijn voorbereidingskosten van diverse projecten gemaakt in voorgaande jaren (onder andere Fietsviaduct A4 en Scheveningseveer) afgeboekt ten laste van het resultaat. Normaal worden dergelijke kosten verrekend met het projectbudget, maar deze projecten worden voorlopig niet uitgevoerd of hadden geen begrote voorbereidingskosten. Per saldo resteert een nadeel van € 0,36 mln.

Overig € 0,53 mln. V/I
Diverse kleine onderwerpen zorgen voor een voordeel van € 0,53 mln.

Bruto-investeringen 2016 verkeersmaatregelen en aanleg straten wegen pleinen

Rotterdamsebaan
De Rotterdamsebaan is de nieuwe verbindingsweg tussen het rijkswegennet vanaf knooppunt Ypenburg A4/A13 en de Centrumring van Den Haag (RIS 259498). In december 2015 is het hoofdcontract met een vertraging van 3 maanden gegund aan de aannemer, waarna onmiddellijk is gestart met het bouwrijp maken van het gebied. Daarnaast hebben er minder verwervingen plaatsgevonden omdat een van de verkopers in hoger beroep is gegaan. In september 2016 is de aanleg gestart van de bouwkuip in de Vlietzone t.b.v. de bouw van de startschacht en de toerit in de Vlietzone.
De nieuwe route tussen de Maanweg en Saturnusstraat, de verlengde Melkwegstraat, is voor de zomer in gebruik genomen. Restwerkzaamheden hebben plaatsgevonden bij de Supernovaweg. In 2016 is verder gestart met de nieuwe inrichting van de Mercuriusweg tussen de Binckhorstlaan en de Trekvlietbrug. Op het totale project van € 648 mln. heeft een budgetschuif plaatsgevonden van circa
€ 21 mln. dit als gevolg van het feit dat de eerder genoemde vertragingen plaatsvonden nadat de begroting 2016 reeds was vastgesteld. Het project verloopt conform planning en zal medio 2020 zijn afgerond. Een nadere toelichting op dit project is opgenomen in hoofdstuk 4 Projecten.

Fiets
De gemeente wil burgers, bezoekers en bedrijven stimuleren om een bewuste keuze te maken voor de fiets. De gemeente investeert daarom in goede en voldoende fietsenstallingen en een goed netwerk van fietspaden (RIS 283370).
In 2016 hebben we € 8,1 mln. geïnvesteerd in de verschillende fietsprojecten, meer dan voorgaande jaren. (gemiddeld nog geen € 8miljoen per jaar). Het project Laan van Meerdervoort / Javastraat (smalle delen) is niet volledig uitgevoerd in 2016.

• Gedurende het project is een gasleiding aangetroffen waardoor de uitvoering is vertraagd (€ 0,55 mln. door te schuiven naar 2017);

• Door vertraagde bomenkap bij project Finnenburg zullen in 2017 nog beperkt werkzaamheden plaatsvinden (€ 0,1 mln.);
• Laan van Meerdevoort brede deel kent een beperkte vertraging door extra werkzaamheden (€ 0,55 mln.);
• Daarnaast is de herinrichting van de Mient, die gepland stond voor 2016, nog niet gestart (€ 0,7 mln.);
• De plaatsing van fietstrommels loopt door tot in 2017 (€ 0,3 mln.);
• Net als enkele asfalteringsprojecten die doorlopen in 2017 (€ 0,17 mln.).

Aanvankelijk was € 14,6 mln. geraamd. Een bedrag van ruim € 2,3 miljoen is vorig jaar niet uitgegeven omdat voor enkele projecten geldt dat deze in 2016 grotendeels zijn afgerond, maar dat door onvoorziene omstandigheden sommige activiteiten zijn doorgeschoven naar 2017.

Sterfietsroutes
De doelstelling uit het meerjarenprogramma fiets 2015-2018 is de aanleg van zeven 'sterfietsroutes'. In 2016 hebben we hiervoor de volgende stappen gezet:

De raad stelde in 2016 het voorontwerp Sterroute Scheveningen Haven vast (RIS 289283). Bij de behandeling van dit voorontwerp diende de raad een motie in om het gedeelte op de Conradkade tussen de Laan van Meerdervoort en de Groot Hertoginnelaan in te richten als fietsstraat. Dit idee is verwerkt in het voorontwerp, waarna de raad het ontwerp vaststelde (RIS 295244). De uitvoering van het deel Suezkade is conform planning gestart. De fietsstraat is klaar in april 2017.
De raad stelde ook het voorontwerp vast van de sterfietsroute naar Leidschenveen (RIS 293906). Aanvullend hierop is een ontwerp voor de Juliana van Stolberglaan besproken in de commissie Leefomgeving (RIS295324). Het fietspad IJsclubweg, onderdeel van deze fietsroute, is recht getrokken in het voorjaar.
Van de sterfietsroute Javastraat – Laan van Meerdervoort is het deel Javastraat geopend op 15 juni 2016. De werkzaamheden aan de smalle delen van de Laan van Meerdervoort zijn inmiddels voor het overgrote deel klaar. De afronding loopt door tot in 2017.
De herinrichting van de Bankastraat startte in het derde kwartaal van 2016 en loopt door in het eerste halfjaar van 2017. Daarmee is de sterroute Binnenstad – Scheveningen Bad zo goed als klaar, op enkele aanvullende maatregelen na. Het voorontwerp van de sterroute Binnenstad -Wateringse Veld heeft inmiddels ter inzage gelegen; besluitvorming staat gepland voor begin 2017.
Het college heeft het voorontwerp vastgesteld voor een nieuwe brug over de Korte Laak met de oversteek Erasmusweg (RIS 295817). Met het gereedkomen van het fietspad langs de Laakweg en de vrijliggende fietspaden die in 2017 worden aangelegd langs de Mercuriusweg is ook de sterroute de Laak gereed. De voorbereidingen van de sterfietsroute Binnenstad – Spoorwijk – Rijswijk – Delft zijn inmiddels gestart. De werkzaamheden worden naar verwachting uitgevoerd in 2018.
De gemeenteraad heeft ingestemd met het uitvoeringsbesluit Trekfietstracé (RIS 289661). Met dat besluit is ook weg vrij voor aanleg van de sterfietsroute Trekvliettracé / Binnenstad – Ypenburg. In het eerste half jaar van 2017 kan de raad hiervoor een uitvoeringsbesluit verwachten. De aanleg zal overigens samenvallen met de realisatie van de Rotterdamsebaan.

Naast de bovengenoemde werkzaamheden startten we met de voorbereiding van de eerste fase van het project Verlengde Velostrada, in samenwerking met het rijk en de regio (MRDH en provincie Zuid-Holland).

Alles overziend, ligt de gemeente op koers om in 2018 de geplande zeven sterfietsroutes grotendeels gerealiseerd te hebben.

Schakels
Er is onderzoek gedaan naar het toepassen van kruisen en haaientanden op fietspaden bij geregelde kruisingen. Deze maatregelen zijn als nieuw beleid opgenomen in het handboek Openbare Ruimte. De eerste kruispunten zijn in 2016 gemarkeerd met kruisen en haaientanden.

De herinrichting van de Zuiderparklaan aan de zuidwestzijde is in 2016 vrijwel afgerond. Ook het fietspad Finnenburg/Boekweitkamp is gerealiseerd. Daarnaast werkte de gemeente aan voorontwerpen voor fietsvoorzieningen langs de Waalsdorperweg, langs/door het winkelcentrum Leyweg, op het Noordeinde, het Kerkplein en in de Jan Hendrikstraat.

Fietsenstallingen
Biesieklette verzorgt voor de gemeente de exploitatie en het beheer van veertien publieksstallingen. In 2016 was het budget hiervoor € 2,1 mln.
De gemeente geeft prioriteit aan het uitbreiden van het aantal goede fietsenstallingen. De vraag naar bewaakte en onbewaakte stallingen blijft toenemen, met name in de binnenstad, bij treinstations en haltes voor het openbaar vervoer. Na een aantal jaren hard werken is nu in de binnenstad voldoende (gratis) capaciteit aanwezig om te kunnen handhaven op het juist stallen van de fietsen. Op 3 oktober startten we hiermee in de Grote Marktstraat en omgeving.

De gemeente heeft in 2016 extra fietsenstallingen gerealiseerd op de volgende plekken:

• De stalling Nobelstraat (500 plekken). In deze nieuwe stalling is het ook mogelijk een kop koffie te kopen, zelf reparaties uit te voeren aan de fiets, een kinderfiets te lenen of te vergaderen; een stalling nieuwe stijl kortom.
• De stalling Buitenhof is tijdelijk uitgebreid met extra capaciteit, vooral voor brommers en scooters.
• Er is sinds december 2016 een pop-up stalling op het Plein (RIS295888) met 150 plekken.
• Met een speciale subsidieregeling zijn drie nieuwe buurtstallingen aangelegd. Samen zijn deze stallingen goed voor meer dan 250 nieuwe stallingsplekken.
• In 2016 zijn er 22 fietstrommels geplaatst voor bewoners. In de hele stad staan er nu 89 fietstrommels.
• In 2016 startte de bouw van de nieuwe fietsenkelder onder het Koningin Julianaplein voor 8.500 fietsen. Dit project loopt door in 2017.
• Bij station Hollands Spoor zijn 200 extra fietsparkeerplekken gemaakt aan de Laakzijde.
• Bij de Groenteweg komt de tweede stalling voor de Haagse Markt. Het voorontwerp is afgerond en begin 2017 ter inzage gelegd. Sinds december 2016 is er een tijdelijke Biesieklettestalling op het Stellenboschplein, tot het moment dat de nieuwe stalling open gaat.

Hiermee is het begrote aantal nieuwe parkeerplekken voor de fiets nagenoeg gerealiseerd (19.113, begroot was 19.400).

Daarnaast heeft het college besloten extra tot stallingsgelegenheid in de Prinsestraat (RIS 295113).

Sinds het voorjaar van 2016 zijn groen-gele fietsen te huur in de stallingen van Biesieklette. De Haagse Stadsfiets is niet te missen in het straatbeeld en nu al een groot succes.

Neherkade
De onderdoorgang bij de Neherkade is in 2015 in gebruik genomen. De fietsstraat Laakweg is afgerond in 2016, net als de nieuwe beplanting rondom de Neherkade. Verder startten we in 2016 met het fietspad in het parkgedeelte. In 2017 zal deze route worden afgerond, inclusief de resterende werkzaamheden.

Parkeren

Exploitatie 2016

Parkeren op straat
Op 1 maart 2016 is betaald parkeren ingevoerd in het Van Stolkpark (RIS 288046).
Met ingang van 1 juli 2016 is de kraagregeling voor Leyenburg omgezet in een reguliere regeling voor betaald parkeren (RIS294379). Per 3 oktober 2016 is er ook in Houtwijk betaald parkeren (RIS 294202). In maart 2016 is de commissie Leefomgeving (RIS292836) geïnformeerd over de groengele zones( Haagse variant op de blauwe zones). Een eerste pilot hiermee vindt plaats in winkelcentrum Ypenburg (RIS 292836). Het tarief voor de tweede en volgende bewonersparkeervergunning is in 2015 gehalveerd van € 420 naar € 210 per jaar (RIS 278530). In 2016 evalueerden we het effect van deze verlaging (RIS 293507). Hieruit blijkt dat het aantal tweede en volgende vergunningen is gestegen met 30%. De raad heeft dit jaar besloten om een parkeervergunning mogelijk te maken voor vrijwilligers bij sportverenigingen (RIS 292832).

VAB Veenkade
In 2016 is de proefperiode met de Volautomatische Autoberging aan de Veenkade succesvol afgerond. Inmiddels is de parkeergarage in gebruik. Zo'n honderd gebruikers die eerder deelnamen aan de proef maken nu gebruik van de garage. Sinds 1 november 2016 betalen ze hiervoor.

Baten parkeerbelasting
De totale baten uit parkeeropbrengsten bedragen in 2016 € 46,6 mln. Het grootste deel hiervan zijn de opbrengsten uit betaald parkeren (€ 29,1 mln.). Inmiddels wordt ruim 50 procent van de betalingen gedaan met de smartphone; de rest met pin of creditcard bij de automaat.
De gemeente verstrekte voor een bedrag van € 9,1 mln. aan parkeervergunningen en de opbrengsten uit naheffingsaanslagen bedragen € 8,3 mln.

Toelichting financieel resultaat                     € 3,10 mln. V/S/I

Parkeeropbrengsten € 2,68 mln. V/S/I
De parkeerinkomsten groeiden van 2015 op 2016 met 8,9 procent. Deze groei is vermoedelijk een gevolg van de gunstige economische ontwikkeling. Groei was te zien bij alle categorieën, uitgezonderd de betalingen bij de parkeerautomaten. De grootste stijging deed zich voor bij de GSM-betalingen. Kennelijk waarderen parkeerders dit betaalgemak. Zie de tabel hieronder.

Afdelingskosten parkeercontroleurs € 1,34 mln. V/I
Door digitalisering van het parkeerbeleid en de invoering van de scanauto’s zijn minder parkeercontroleurs nodig. Zo is op de apparaatslasten voor de parkeercontrole een voordeel ontstaan van € 1,34 mln.

Afkoop contract dataverbruik parkeerautomaten € 0,95 mln. N/I
Door omstandigheden lopen de kosten (nu en in de toekomst) voor het dataverbruik van de parkeerautomaten zo hoog op dat de gemeente ervoor heeft gekozen om het contract te ontbinden. Dit leidde tot een nadeel van € 0,95 mln.

Overig € 0,03 mln. V/I

Verkeersmanagement

Exploitatie 2016

Het verkeer in en rond Den Haag wordt gestuurd, gemonitord en geïnformeerd met behulp van een samenhangend netwerk van verkeersregelinstallaties (VRI’s) en dynamische route-informatiepanelen (DRIP’s), bewegwijzering, verkeerscamera’s en de verkeerscentrale. Dat is zowel van belang voor de bereikbaarheid van Den Haag als voor de verkeersveiligheid. Die bevorderen we door:

• Correctief en preventief onderhoud en beheer van de installaties,  € 1,25 mln.;
• Vervangen van delen van het areaal, waaronder 15 VRI’s, € 1,25 mln.;
• Aanpassen en optimaliseren van de installaties met het oog op toekomstige ontwikkelingen, € 0,5 mln.;
• Energielasten, afwikkelen van schade en overige activiteiten, € 1 mln.

De verkeerscentrale heeft in 2016 423 nieuwe regelscenario's gemaakt en ingezet voor gevallen waarin de loop van het verkeer wordt verstoord; zowel voor incidenten en aanrijdingen als voor geplande verstoringen, bijvoorbeeld door wegwerkzaamheden, bouwactiviteiten en evenementen.
Op de Van Alkemadelaan en de Houtwijklaan is een 'slimme golf' van aansluitende groene verkeerslichten gerealiseerd (RIS 280180). Daarvoor zijn op beide trajecten verkeerslichten aangepast en voorzien van nieuwe verkeersregelprogramma’s. Het verkeer stroomt zo beter door.

Toelichting financieel resultaat                                                                  (€ 0,21 mln. N/I)

Verkeersregelaars € 0,17 mln. N/S
In 2012 is besloten dat de gemeente jaarlijks € 0,165 mln. bijdraagt aan verkeersregelaars. Dit werd gedekt uit het tarief instemmingsbesluit (voorziening opbreekvergunningen). Inmiddels is gebleken dat deze kosten niet ten laste gebracht mogen worden van deze voorziening. Daarom zijn de kosten ten laste gebracht van de exploitatie. Dit leidt tot een nadeel. In 2017 bezien we of de gemeente deze bijdrage voor verkeersregelaars voortzet.

Overig € 0,04 mln. N/I

Bruto-investeringen 2016

In de periode 2012-2016 is het project Doorontwikkeling Dynamisch VerkeersManagement uitgevoerd (RIS 248372en 257884, projectsom € 17,65 mln.). In 2016 zijn als onderdeel daarvan 130 verkeerscamera’s geplaatst en 2 verkeerregelinstallaties vervangen. In totaal zijn binnen dit project nu 116 verkeersregelinstallaties aangepast of vervangen, 9 extra dynamische routeinformatiepanelen (DRIP’s) geplaatst en 130 verkeerscamera’s geïnstalleerd. Ook is de bewegwijzering aangepast en zijn de systemen aangeschaft voor de verkeerscentrale. Ook zijn alle verkeerssystemen langs de wegen nu verbonden met de verkeerscentrale. Centraal kan nu worden bekeken wat de reistijd is op een bepaalde route, en er is een koppeling gemaakt met het parkeerverwijssysteem van Scheveningen. In 2017 ronden we het project DDVM af met het verbeteren van de stabiliteit van de verbindingen tussen de VRI’s en de verkeerscentrale.

Stadsregie Bereikbaarheid
Met Stadsregie bereikbaarheid voeren we regie over de geplande activiteiten in de openbare ruimte die tijdens de uitvoering direct effect hebben op de bereikbaarheid en/of verkeersveiligheid. De basis voor deze regie is het Uitvoeringsprogramma Bereikbaarheid 2017-2018 (RIS 295883), opgesteld volgens het Handelingskader Stadsregie Bereikbaarheid (RIS 294724) en onderdeel van de Meerjarenprogrammering (2017-2021). De Meerjarenprogrammering wordt gemaakt op basis van de aangeleverde informatie van de verschillende partijen en de beschikbare informatie uit de verschillende systemen.

Groei aandeel openbaar vervoer

Exploitatie 2016

Conducteurs op de tram
HTM zet op verzoek van Den Haag extra conducteurs in om te zorgen voor meer sociale veiligheid in het openbaar vervoer. Conform begroting is hieraan € 2,0 mln. besteed.

P+R-voorzieningen
De gemeente zet in op meer P+R-voorzieningen als aanvulling op het verbeteren en uitbreiden van het regionaal openbaar vervoer. Op 1 januari 2016 is de P+R Hoornwijck verhuisd naar een parkeergarage aan de Laan van Zuid Hoorn. In 2016 was hiervoor € 0,7 mln. begroot. Dit bedrag is besteed volgens de planning.

Werelds Netwerk aan Zee
De raad heeft besloten te stoppen met het programma Werelds Netwerk aan Zee (RIS 294371). De voorbereidingskosten van projecten binnen het programma waarover nog geen besluitvorming heeft plaatsgevonden, zijn afgerekend in 2016.

Toelichting financieel resultaat                                                                         € 0,63 mln. N/I

Diverse verkeersprojecten € 0,63 mln. N/I
Diverse projecten zijn in 2016 nog niet volledig afgerond en hebben een uitloop in 2017. Daarnaast zijn de (historische) voorbereidingskosten van (fiets)projecten (onder andere taskforce lijn 2) in 2016 afgeboekt ten laste van het resultaat. Deze projecten worden (voorlopig) niet meer uitgevoerd, of er is geen dekking voor uit de bij voorontwerp (VO) beschikbaar gestelde uitvoeringsbudgetten. Per saldo resteert een nadeel van € 0,63 mln.

Bruto-investeringen 2016 groei aandeel openbaar vervoer

Een bedrag van € 11,8 mln. van de werkzaamheden voor Netwerk Randstadrail is verrekend met de MRDH. Deze kosten zijn niet opgenomen als bruto-investering.

Netwerk RandstadRail
Het programma ‘Netwerk RandstadRail’ van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) is de basis voor het verbeteren van het tramnetwerk in Den Haag en omgeving. Doel is het tramnetwerk geschikt te maken voor de verwachte groei van het aantal reizigers. Daarnaast willen we de kwaliteit verbeteren door het opwaarderen van haltes en voertuigen. Regelgeving van het Rijk stelt dat het openbaar vervoersysteem in 2020 geschikt moet zijn voor rolstoelgebruikers.
Inmiddels rijden nieuwe trams op de lijnen 2, 11, 17 (tot de keervoorziening Tournooiveld) en 9 (tot Madurodam). De laatste delen van de tracés van lijn 9 en lijn 15 worden in 2017 afgerond. Het programma voor de inzet van de nieuwe Avenio trams is zo vrijwel gerealiseerd. De focus komt nu meer te liggen op ontwikkelingen op middellange termijn, zoals het aanschaffen van nieuwe trams in 2024 om de laatste trams met hoge vloeren (Gtl-8) te vervangen. Deze nieuwe trams moeten worden ingepast op de lijnen 1, 6, 12 en 16.
Ook is aandacht nodig voor de bereikbaarheid met het openbaar vervoer van nieuwe ontwikkellocaties in de stad, zoals het voormalige Norfolkterrein en de Binckhorst. Voor de bereikbaarheid met het openbaar vervoer van de Binckhorst zijn we een studie gestart naar de haalbaarheid van een hoogwaardige tramverbinding over de Binckhorst. We bekijken dit vanzelfsprekend in relatie tot de ontwikkeling van het hele gebied en houden rekening met het reserveren van een OV-baan op de Binckhorst en de eventuele fasering.
Voor de bereikbaarheid met het openbaar vervoer van het voormalige Norfolkterrein hebben we een tracéstudie laten doen in samenwerking met belanghebbenden. De klankbordgroep die we hiervoor in het leven riepen, kwam in 2016 met een advies over het tracé van een tramverbinding naar het Norfolkterrein. Ook dacht een klankbordgroep mee over de noodzakelijke vervanging van de tramsporen op het tracé van lijn 1 langs de Scheveningseweg.

De Rijswijkseweg is in 2016 heringericht. Het tracé is geschikt gemaakt voor nieuwe trams, maar ook kwamen er ongeveer 100 parkeerplaatsen bij. De weg kreeg een facelift met het plaatsen van twee extra rijen bomen.

Het college besloot in maart 2016 om het ontwerp van de keerlus Zwarte Pad te veranderen. De Commissie Leefomgeving is hierover geïnformeerd. In april 2016 besloot het college tot aanpassing van de halte Spui/Asta tot een combi-halte, waarbij de bus en de tram gebruik maken van hetzelfde perron.

De voorbereiding van enkele openbaar vervoerprojecten (Lijn 1 Centrum-Scheveningen, tram Norfolk) kwamen in 2016 niet volledig tot uitvoering gekomen. In beide projecten heeft de gemeente samen met betrokkenen intensief gewerkt aan de tracéstudies. Dit heeft veel meer tijd gekost dan vooraf voorzien. We verwachten de uitvoering nu in 2017.

Haags startstation E-lijn
De E-metrolijn verbindt Rotterdam met Den Haag CS. Sinds 22 augustus 2016 komen de treinstellen niet langer aan op de NS-perrons 11 en 12, maar op de fraaie nieuwe eindhalte op niveau +2. Hiermee is Den Haag een iconisch kunstwerk rijker. Naast het nieuwe station is ook een buurtpark aangelegd nabij de Laurens Reaelstraat en zijn geluidsisolerende maatregelen getroffen bij de aanliggende woningen (RIS 178698). In 2017 vinden de resterende werkzaamheden plaats in het buurtpark en worden nog woningen geïsoleerd. Een meer cijfermatige toelichting op de investering staat in het MIP.
Het project zal in 2017 nagenoeg budgetneutraal worden afgerond.

Busplatform Den Haag CS
De Openbaar Vervoerterminal Den Haag Centraal is geopend in het eerste kwartaal van 2016. De wachtruimte voor busreizigers sluit niet aan op het oude busplatform; bussen staan nu met hun zijkant naar de wachtruimte, reizigers moeten ver lopen en te veel oversteken. Bovendien past het busplatform niet bij de uitstraling van de OV terminal. Een nieuw busplatform moet hierin verbetering brengen en ervoor zorgen dat reizigers met het openbaar vervoer efficiënt en comfortabel kunnen overstappen.
In oktober 2015 is het voorlopig ontwerp Herinrichting en Overkapping busplatform vastgesteld door de gemeenteraad (RIS285566) en is ook het uitvoeringsbudget ter beschikking gesteld. De aanbestedingsprocedure startte medio 2016. De gunning van de werkzaamheden is voorzien voor het eerste kwartaal van 2017. Het nieuwe busplatform moet klaar zijn in 2018.

Milieu

Exploitatie 2016

Luchtkwaliteit
In 2016 voerden we maatregelen uit die staan in het Actieplan luchtkwaliteit 2015-2018, “Samenwerken aan schone lucht” (RIS 283356). Doel is Den Haag minder vervuilend te maken, met het oog op de gezondheid. Omdat het voorkomen van uitstoot van vervuilende stoffen bij de bron uiteindelijk de meest effectieve manier is om de luchtkwaliteit te verbeteren, zet Den Haag zich met een brede Nederlandse coalitie van Rijk en steden in voor het verbeteren van internationale afspraken daarover. Den Haag heeft zich in 2016 ook ingezet voor effectieve internationale afspraken over verbetering van de luchtkwaliteit als lid van het Comité van de Regio’s (adviesorgaan van de Europese Commissie) en via het lidmaatschap van Eurocities.

De maatregelen uit het actieplan kostten in 2016 circa € 1,9 mln. en leverden de volgende resultaten op:

• Het stoken van houtkachels is een belangrijke bron van luchtverontreiniging. Uit de stadsenquête blijkt dat Hagenaars zich daar niet altijd van bewust zijn. Daarom startten we in 2016 een campagne om minder en schoner stoken van hout te promoten.
• We startten met een regeling voor het subsidiëren van de aanschaf van elektrische personenauto’s, bestelauto’s en taxi’s. In 2016 is 70 keer gebruik gemaakt van deze regeling, waarvan 65 keer voor een personenauto. Het subsidiebudget voor personenauto’s was na enkele maanden uitgeput, ook na een tussentijdse ophoging van € 0,2 mln. naar € 0,3 mln. Het aantal aanvragen voor een taxi of een bestelauto is lager dan verwacht. De regeling loopt nog tot medio 2017.
• Den Haag wil het gebruik van dieselauto’s en scooters op benzine ontmoedigen. Daarom startten we in 2016 met een regeling waarbij inwoners een tegoedbon krijgen voor de aanschaf van een fiets of het reizen met het openbaar vervoer in ruil voor de sloop van hun voertuig. Op basis van het beschikbare budget kan de gemeente tussen de 1.000 en 1.500 subsidies verstrekken. Sinds oktober  2016 zijn met deze regeling ongeveer 80 voertuigen gesloopt, het merendeel scooters. De regeling loopt nog tot oktober 2017.
• De milieuzone voor vrachtauto’s is effectief. Dit blijkt uit het beperkte aantal boetes ( 0,33 procent van het vrachtverkeer in de zone). Het landelijke convenant dat ten grondslag ligt aan de milieuzones voor vrachtverkeer is in 2016 verlengd tot en met 31 december 2017.
• De gemeente verstrekte 12 subsidies voor initiatieven van Hagenaars die bijdragen aan een betere luchtkwaliteit uit de subsidieregeling Initiatievenbudget. Dit is conform de verwachting. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om een gezamenlijke elektrische deelauto voor de buurt.
• Om het gebruik van elektrische scooters, speedpedelec’s of bakfietsen voor zakelijke rijders te stimuleren, geeft de gemeente een subsidie voor deze voertuigen. In 2016 is hier 2 keer gebruik van gemaakt. Dit is minder dan verwacht. De regeling loopt nog tot oktober 2017.

Bodembescherming en bodemsanering
In 2016 is op 8 locaties de sanering van bodemverontreiniging afgerond (onder andere aan de Altinghstraat, de Goudsbloemlaan, de Breitnerlaan, de Kostverlorenvaart (slootdemping) en de Veenweg (asbest)). Dit is conform de planning. De totale kosten in 2016 waren circa € 1,9 mln.
Na 2016 resteren nog 47 locaties met bodemverontreiniging, waarvan er 32 door de gemeente moeten worden gesaneerd. Dit is inclusief de voormalige gasfabrieken aan de Gaslaan en op de Binckhorst en de voormalige stortplaatsen (de “Puinduinen” bij Ockenburg en de voormalige stortplaats Westduinpark). Deze vier locaties zijn aangepakt volgens de IBC-methode (Isoleren, Beschermen en Controleren) en eeuwigdurend worden beheerd. De overige 15 locaties zijn in bezit van particulieren.

In 2016 werkten we aan het Uitvoeringsprogramma (UP) Bodem en ondergrond 2017-2020. Het college kan het UP Bodem naar verwachting vaststellen in 2017. In het UP Bodem staan maatregelen om, naast bodemsaneringsoperaties, te komen tot een duurzaam bodembeheer en - gebruik.

Externe veiligheid
De gemeente toetste ook in 2016 ruimtelijke plannen en omgevingsvergunningen zo vroeg mogelijk op externe veiligheidsrisico’s. Dit valt onder de wettelijke milieutaken die worden uitgevoerd door de Omgevingsdienst Haaglanden.

Bestrijding geluidhinder
In 2016 gaven we uitvoering aan het Actieplan Omgevingslawaai 2015 - 2018 (RIS290689) om de geluidsoverlast door het verkeer te verminderen, vooral door het aanleggen van geluidsreducerend asfalt (GRD). In 2016 is in totaal circa € 1 mln. besteed aan de uitvoering van dit actieplan.
Verschillende afwegingen bepalen waar het aanleggen van GRD het meest zinvol is. De bereikbaarheid van de stad is daarbij belangrijk, maar ook de samenwerking met groot onderhoud asfalt. In 2016 zijn zes wegen voorzien van GRD. Het gaat om de Van Alkemadelaan, de Meppelweg, de Bouwlustlaan, het Schenkviaduct, de Javastraat en de Zuiderparklaan. In totaal zijn sinds 2011 37 wegvakken voorzien van GRD. Hiermee zijn de meeste knelpunten met GRD aangepakt (zie ook de evaluatie in het Actieplan Omgevingslawaai 2015 – 2018 (RIS 290689)).
In 2016 zijn voorbereidingen getroffen voor de vijfjaarlijkse geluidsbelastingkaarten. Het college stelt deze vast in 2017.

Omgevingsdienst Haaglanden
De Omgevingsdienst Haaglanden voert de wettelijke milieutaken uit voor de gemeente. De begroting 2016 is conform het bedrijfsplan gebaseerd op geleverde producten en diensten. De deelnemersbijdrage Den Haag is € 5,6 mln. Hiervan gaat € 2,5 mln. beschikbaar naar toetsing en vergunningverlening en € 3,1 mln. naar toezicht en handhaving.

Milieueducatie
De overgrote meerderheid van de Haagse scholen doet aan milieueducatie: in 2016 heeft 96 procent van de basisscholen en 75 procent van de scholen voor voortgezet onderwijs. Dit is conform verwachting. Ook de kinderopvang weet de gemeente steeds beter te vinden. Dit is terug te zien bij de aanvragen voor het Veldwerkcentrum in het Zuiderpark. De samenwerking met andere in- en externe partners is uitgebreid, onder meer met Stichting Aardewerk en de Haagse boswachters. Dit leidde onder meer tot gastlessen en nieuwe educatieve programma’s, zoals over klimaatadaptatie. Ook startten we met het thema techniek in het basisonderwijs.
School in Bos organiseerde in 2016 voor bijna 3.000 leerlingen van de Haagse basisscholen een programma over stad/platteland, heden en verleden en duurzaamheid.
De belangstelling voor de Haagse buurttuinen was in 2016 overweldigend. Om iedereen een gelijke kans te geven koos de gemeente voor inschrijving via loting. Het onderhoud aan de diverse complexen en tuinen is ook dit jaar gedaan door sociale werkvoorziening. De gemeente heeft aan milieueducatie in 2016 circa € 1,2 mln. aan besteed.

Toelichting financieel resultaat                                                                      € 0,03 mln. V/I

Aanbestedingsvoordeel sanering Petroleumhaven € 0,21 mln. V/I
De gemeente behaalde een voordeel op de aanbesteding van de bodemsanering rond de Petroleumhaven. Dit leidde tot een voordelig resultaat op bodembescherming van € 0,21 mln.

Overig € 0,18 mln. N/I

Bruto-investeringen 2016 Milieu

De maatregelen uit het actieplan vergden in 2016 een investering van € 4,8 mln. Dat leverde de volgende resultaten op:

• Er zijn 160 oplaadpalen geplaatst voor het opladen van elektrische auto’s, veelal op verzoek. Dit is conform de planning. Ook zijn er twee snellaadstations gebouwd en in gebruik genomen. In de parkeergarage onder het stadhuis kwamen 32 openbare oplaadpunten.
• De aanleg van walstroom in de haven van Scheveningen startte in 2016. In november werd de aansluiting in de 3^e haven in gebruik genomen. De werkzaamheden aan de 1^e haven zijn eind 2016 afgerond, iets later dan gepland vanwege onverwachte obstakels bij graafwerkzaamheden. Dit kostte € 2 miljoen, conform de raming. Begin 2017 wordt de voorziening in de 1^e haven in gebruik genomen.